(۴۳۶۸) آیا برای کسی که عمره می‌کند طواف وداع واجب است؟

(۴۳۶۸) سوال: آیا برای کسی که عمره می‌کند نیز طواف وداع واجب است اکر که شب را در مکه نماند؟ یا این فقط برای حجاج می‌باشد؟

جواب:

اهل علم در این مسئله اختلاف نظر دارند برخی از آنها می‌گویند: برای کسی که عمره می‌کند طواف وداع نیست زیرا رسول اللهﷺ در سال حجة الوداع مردم را مخاطب قرار داد فرمود: «لا ينفِر أحدٌ حتَّى يكونَ آخرَ عهدِه الطَّوافُ بالبيتِ»[۱] : (کسی از مکه خارج نشود مگر این که آخرین کارش طواف (وداع) باشد): لذا لین خطاب برای کسانی بود که در حج بودند و کسانی را در عمره بودند زمانی که عمره‌ی قضاء به جا می‌آورد مخاطب قرار نداد پس دلالت بر این می‌دهد که طواف وداع فقط در حج می‌باشد.

و دیگرانی از اهل علم گفته‌اند: طواف وداع برای حج یا عمره را به جا می‌آورد واجب است به خاطر عموم قول رسول اللهﷺ که می‌فرماید: «لا ينفِر أحدٌ حتَّى يكونَ آخرَ عهدِه الطَّوافُ بالبيتِ»[۲] : (کسی از مکه خارج نشود مگر این که آخرین کارش طواف (وداع) باشد): و این که رسول اللهﷺ در عمر‌ه‌ی قضاء ذکر نکردند منعی برای وجوب آن نیست زیرا در حجة الوداع واجب شده است و همچنین عمره حج اصغر است و از سبیل تغلیب و مجاز حج نامیده شده است زیرا در آن طواف و سعی وجود دارد و همچنین وجوب این شخص که داخل عمره می‌شود لذا با طواف که تحیه‌ی آمدن آن می‌باشد شروع می‌کند پس شایسته است که با طواف نیز خاتمه دهد که آن طواف وداع می‌باشد و همچنین رسول اللهﷺ عمره را با واجب کردن احرام از میقات برای کسی که نیت آن را دارد به منزله‌ی حج قرار داد پس همانطور واجب است که مثل آن باشد یعنی در هنگام خروج نیز مثل حج باشد و همچنین از ترمذی حدیثی از رسول اللهﷺ روایت شده است که در سند آن حجاج بن أرطاه وجود دارد: «أمرَ مَنْ حجَّ ألّا يخُرجَ حتى يطوفَ بالبَيت» : (اکر نمود هر کسی که حج کرد بدون این که طواف کند خارج نشود): و همچنین طواف وداع برای عمره به احتیاط و برائت ذمه نزدیک‌تر است و برای همین نظر ما این است که برای کسی که عمره می‌کند نیز واجب است که طواف وداع را هنگامی که می‌خواهد فورا خارج شود انجام دهد مگر این که بعد از انتهای عمره فورا خارج شود که در این صورت طواف وداع ندارد یعنی او برای عمره به مکه آمده و طواف، سعی، تراشیدن یا کوتاه کردن سرش را انجام داده سپس فورا از مکه خارج شده است که در این حالت برای او طواف وداع واجب نیست زیرا بدین صورت طواف (وداع) حاصل شده است و امام بخاری بابی در در این‌باره در کتاب صحیح‌اش آورده است.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 11

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: هل عَلَى المعتمر طواف وداع، إذا ما بات في مَكَّةَ؟ أم هو فقط على الْحُجَّاجِ؟

فأجاب رحمه الله تعالى: هذه المسألة اختلف فيها أهل العلم، فمنهم من يقول: إن المعتمر ليس عليه طَوَافُ وداع ، لأن النبي صلى الله عليه وسلم خاطب الناس عام حجة الْوَدَاع، فقال: «لا يَنْفِرُ أَحَدٌ حَتَّى يَكُونَ آخرُ عَهْدِهِ بِالْبَيْتِ»، فقد خاطبهم وهم في الحج، ولم يخاطبهم بذلك في الْعُمْرَةِ حينما اعتمروا عُمْرَةَ القضية، فدل هذا على أنه لا يجب إلا في الْحَج فقط.

وقال آخرون من أهل العلم: إن طَوَافَ الْوَدَاعِ يجب على الحاج والمعتمر العموم قول النبي صلى الله عليه وسلم: الا يَنْفِرُ أحدٌ حَتَّى يَكُونَ آخَرُ عَهْدِهِ بالبيتِ»، وكون رسول الله صلى الله عليه وسلم لم يذكرها في عُمْرَةِ القَضِيَّة لا يمنع الوجوب، لأن هذا مما تجدد وجوبه، فلم يجب إلا في حجة الْوَدَاعِ، وأيضًا فَالْعُمْرَةُ حَجٌ أَصغر، يُسَمَّى حَبًّا على سبيل التغليبِ وعلى سبيل المجاز، لأن فيها الطَّوَافَ والسَّعْي، وأيضًا الوجوب أن هذا الرجل دخل بِعُمْرَةٍ، فبدأ بطواف هو تحية القُدوم، فينبغي أن يختم بطواف، وهو طَوَافُ الْوَدَاعِ، وأيضًا فقد جعل النبي صلى الله عليه وسلم الْعُمْرَةُ بمنزلة الحج لوجوب الْإِحْرَامِ من الْمِيقَاتِ لمن قصدها، فكذلك يجب أن تكون مثله أي مثل الحج عند الخروج، وأيضًا فقد روى الترمذي حديثا عن النبي صلى الله عليه وسلم في سنده الْحَجَّاجُ بن أَرْطَاةَ أنه: «أَمَرَ مَنْ حَجَّ أَلَّا يَخْرُجَ حَتَّى يَطُوفَ بِالْبَيْتِ»، وأيضًا فإن طَوَافَ الْوَدَاعِ لِلْعُمْرَةِ أحوط وأبرأ للذمة، لذلك نرى أنه يجب على المعتمر أن يطوف طَوَافَ الْوَدَاعِ إذا خرج إلا إذا كان قد خرج فور انتهائه من الْعُمْرَةِ، فإنه لا وداع عليه حينئذ يعني أنه قدم مَكَّةَ معتمرًا، فطاف، وسعى، وحلق أو قصر، ثم خرج فورا، فهذا لا يجب عليه الوَدَاع حينئذ لأن الطَّواف بالبيت قد حصل، وقد ترجم على ذلك البخاري رحمه الله في صحيحه.