(۴۳۴۷) سوال: مردی در روز دوم سنگ‌هایش را به من داد تا از جانب او رمی کنم چون که او مسافر بود و مسافت آن طولانی بود اما مریض نبود، لذا حکم شرع در نظر شما در مورد این کار چیست؟

جواب:

نظر ما این است که آن به جا نیامده است و واجبی از واجبات حج را ترک کرده و از رسول اللهﷺ ثابت است که فرمودند: «إِنَّمَا جُعِلَ الطَّوَافُ بِالْبَيْتِ، وَبَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، وَرَمْيُ الْجِمَارِ ؛ لِإِقَامَةِ ذِكْرِ اللَّهِ» [۱]:(طواف بیت اللهÀ، سعی بین صفا و مروه و رمی جمرات به خاطر برپایی ذکر اللهÀ است): و شخصی که کسی را در آن وکیل گرفته در این جمرات ذکر اللهÀ را به جا نیاورده است.

و برای همین رمی این وکیل از جانب موکلش به جا نیامده است و موکلش باید از اللهÀ طلب مغفرت نماید و از کاری که کرده است توبه کند و فدیه‌ای ذبح نموده و بین فقرا در مکه توزیع کند زیرا واجبی را از واجبات حج ترک نموده است و اهل علم می‌گویند: زمانی که انسان واجبی را از واجبات حج ترک نمود برای ذبح فدیه‌ای در مکه واجب می‌گردد و این که همه‌ی آن را بین فقرا در مکه توزیع کند و دانسته شود که حج عبادتی است که انسان با آن به پرودگارش نزدیک می‌شود و خود شخص مکلف به آنجام و اتمام آن است همانگونه که اللهÀ می‌فرماید: {وَأَتِمُّوا۟ ٱلۡحَجَّ وَٱلۡعُمۡرَةَ لِلَّهِ} [سوره البقرة: ۱۹۶] : (و حج و عمره را برای الله به اتمام برسانید).

بنابراین برای کسی که حج و عمره را شروع می‌کند واجب است خودش آن را تمام کند و جایز نیست که کسی را در طواف یا سعی یا شب ماندن یا رمی یا وقوف در عرفه کسی را وکیل نماید بلکه لازم است خودت تمام اعمال را انجام دهی و اگر صحابه از جانب کودکان خود رمی نکرده بودند می‌گفتیم کسانی که از رمی کردن عاجز هستند از جانب آنها وکیل گرفته نمی‌شود زیرا این عبادتی است که متعلق به بدن فاعل آن است و اگر توانست آن را انجام می‌دهد و اگر نمی‌تواند از او ساقط می‌شود و اگر بدلی دارد آن را انجام می‌دهد و اگر بدلی ندارد به صورت کلی ساقط می‌شد.

اما سبک شمردن امر وکیل گرفتن در رمی جمرات امروزه در بین برخی از مردم دلالت بر یکی از این دو می‌دهد: یا نقص در علم دارند یا ضعف در دین؛ اما کسی که علم به شریعت اللهÀ دارد برایش واضح است که رمی جمرات نیز مانند دیگر اعمال حج واجب است و باید خودش انجام دهد و جایز نیست که کسی دیگر را از جانب خود وکیل بگیرد لذا اللهÀ می‌فرماید: {وَأَتِمُّوا۟ ٱلۡحَجَّ وَٱلۡعُمۡرَةَ لِلَّهِ} [سوره البقرة: ۱۹۶] : (و حج و عمره را برای اللهÀ به اتمام برسانید): اتمام آن شمامل تمام اعمال‌ش می‌شود و اگر کسی بگوید: همرانم زنان می‌باشند و زنان ضعیف هستند و نمی‌توانند در برابر ازدحام شدیدی که برخی اوقات منجر به مرگ می‌شود، مقاومت کنند و این از جهل مردم است و عدم معرفتشان در آنچه شایسته است که در این مناسک از رفق و رحمت به برادرانشان انجام دهند و اگر با زنان برای رمی کردن بیایم برایشان مشکل است و چه بسا که به ایشان ضرر نیز برسد.

در جواب به این می‌گوییم: این ازدحام دائمی نیست بلکه غالبا ازدحام در ابتدای وقت رمی است سپس کم کم ازدحام کمتر می‌شود لذا منتظر باش و اگر در شب رمی بکنی نیز جایز است مخصوصا هنگامی که بسیار شلوغ است و جایز نیست که زنان کسانی را از جانب خودشان برای رمی وکیل کنند و برای همین نیز رسول اللهﷺ به ضعیفان خانواده‌اش اجازه داد که در آخر شب از مزدلفه بروند تا که قبل از شلوغی جمرات را رمی کنند؛ تخریج آن گذشت. لذا به ایشان امر کرد که قسمتی از شب ماندن در مزدلفه را رها کنند با وجود این که شب ماندن در مزدلفه از شعائر عظیم اللهÀ است و اللهÀ می‌فرماید: {فَإِذَاۤ أَفَضۡتُم مِّنۡ عَرَفَـٰتࣲ فَٱذۡكُرُوا۟ ٱللَّهَ عِندَ ٱلۡمَشۡعَرِ ٱلۡحَرَامِ} [سوره البقرة: ۱۹۸]: (و هنگامی‌که از عرفات کوچ کردید؛ اللهÀ را نزد مشعر الحرام یاد کنید): و رسول اللهﷺ نفرمودند که بشینید و از مزدلفه خارج نشوید مگر همراه من و کسی را وکیل کنید که جانب شما رمی کنند و اگر مجال توکیل بود آسانتر از این بود که در شب از مزدلفه خارج شوند و به ایشان رخصت داده شد که زودتر از مزدلفه خارج شوند و قبل از وقت رمی، رمی را به جا آورند و صحیح این است که رمی قبل از فجر جایز است زمانی که از مزدلفه خارج شدند و به منی رسیدند زیرا رمی جمرات تحیه‌ی منی است و همچنین رسول اللهﷺ به چوپانان اجازه داد که روزی رمی کنند و روزی آن را ترک کنند[۲] و به ایشان اجازه نداد روزی که در منی نیستند کسی از جانب ایشان رمی کند لذا واجب است که مسلمان تقوای اللهÀ را در مورد خودش رعایت کند و افعال نسک را خودش ادا کند مگر این که عاجز از آن باشد و توکیل گرفتن آن وارد شده باشد.

[۱] رواه ابو داود (۱۸۸۸).

[۲] تخریج آن گذشت.