(۴۱۲۴) سوال: مادرم سه سال قبل فوت نموده است و حج واجب را ادا نکرده است و می‌‌خواهم حج را به نیابت از او ادا کنم در حالی که ازدواج نکرده‌‌ام و حج خود را ادا نکرده‌‌ام؛ آیا درست است به نیابت از او حج را ادا کنم؟ لطفا فتوا دهید، جزاکم الله خیرا.
جواب:
اول: باید بپرسیم که آیا حج بر این مادر واجب بوده یا خیر؟ زیرا این‌‌گونه نیست که هر کسی حج را ادا نکرده حج بر او واجب است چون شرط حج این است که انسان بعد از پرداخت واجبات و نفقات اصلی مال داشته باشد که به وسیله‌‌ی آن بتواند برای ادای حج برود لذا می‌‌پرسیم که آیا مادرت مال داشته که بتواند حج را ادا کند؟ در صورتی که مالی نداشته که بتواند با آن حج را ادا کند حج بر او واجب نیست مانند فقیری که مالی ندارد زکات بر او واجب نیست.
برخی از مردم گمان می‌‌کنند در هر حالت حج واجب است و دیدگاه آن‌‌ها این است که اگر شخص وفات نمود در حالی که حج را ادا نکرده حج بر گردنش باقی می‌‌ماند در حالی که این تصور اشتباه است حج بر فقیر واجب نیست و اگر بمیرد نمی‌‌گوییم که او مرد در حالی که واجب را ترک کرد همان‌‌طور که که اگر فقیر بمیرد نمی‌‌گوییم او مرد در حالی که زکات نداد بلکه می‌‌گوییم: کسی که مالی ندارد زکات بر او واجب نیست.
بنابراین اگر ناتوان بوده و مالی برای ادای حج نداشته حج بر او واجب نیست در این صورت ترس و اضطراب نداشته باش زیرا مادامی که توان حج را نداشته و فوت شده مانند این است که حج را ادا نموده است.
اگر نزد او مالی باشد که به وسیله‌‌ی آن حج را ادا کند اما حج را ادا نکرد از میراثش به نیابت از او حج ادا می‌‌شود زیرا این دین بر گزدن او است و اگر ممکن نیست همان‌‌طور که ظار سؤال این‌‌گونه است جایز نیست به نیابت از او حج را ادا کنی مگر زمانی که حج خود را ادا کردی به دلیل حدیث ابن عباس Ç که می‌‌گوید: مردی گفت: به جای شبرمه حج را ادا می‌‌کنم، فرمود: شبرمه کیست؟ گفت: برادرم یا یکی از بستگانم است پیامبر ﷺ فرمود: آیا حج خود را ادا کرده‌‌ای؟ گفت: خیر، فرمود: حج خود را ادا کن سپس به جای شبرمه حج را ادا کن[۱].
بنابراین جایز نیست حج را به نیابت از مادرت ادا کنی مگر زمانی که حج خود را ادا کنی سپس هرگاه حج خود را ادا کردی اگر نیاز شدید به ازدواج داشتی ازدواج را مقدم کن زیرا ازدواج برخی اوقات از ضروریات است سپس اگر برای تو میسر بود که به نیابت از مادرت حج را ادای کنی حج را ادا کن.
[۱] تخریج آن گذشت.
