(۳۸۸۴) کفاره باطل کردن عمدی روزه

(۳۸۸۴) سوال: اگر جوان روزه‌داری که در اوایل زندگی‌اش به سر می‌برد عمدا روزه‌اش را باطل ‌کند اما برده‌ای برای آزاد کردن نیابد، توان روزه گرفتن دو ماهِ پیاپی را نیز نداشته باشد و به سبب نداشتن درآمد خاص، توانایی غذا دادن به شصت مسکین را نیز نداشته باشد، چه کاری باید انجام دهد؟ آیا استغفار در چنین حالتی جایز است؟ آیا می‌تواند با الله À پیمان بندد که هرگاه شغل و درآمد خاص داشت، شصت مسکین را غذا دهد؟ اگر این جوان پیش از کسب توانایی مالی و غذا دادن شصت مسکین از دنیا برود، حکمش چیست؟ آیا در چنین حالتی، شخص می‌تواند از مال پدرش برای حل کردن چنین مواردی بردارد؟

جواب:

در این سؤال بیان نشده که آیا روزه‌اش را با چیزی که كفاره واجب می‌کند یا چیز دیگری باطل کرده است؛ زیرا باطل کردن روزه به طور عمدی در رمضان، حرام است و سرکشی از فرمان الله ﷻ محسوب می‌شود. بر کسی که در روز رمضان، روزه نبوده است واجب می‌باشد که به درگاه الله À توبه نماید و قضای آن روزه ‌را انجام دهد.

اگر باطل کردن روزه با هم‌بستری بوده باشد، باید كفاره بدهد اما اگر روزه را با چیزی غیر از هم‌بستری مانند خوردن، نوشیدن، انزال منی از روی شهوت و… باطل کرده است، كفاره ندارد؛ زیرا كفاره فقط در مقابل هم‌بستری در روز رمضان بر کسی واجب می‌شود که روزه گرفتن بر او واجب است. باید به این قیدها توجه داشته باشیم! کفاره فقط در مقابل هم‌بستری در روز رمضان بر کسی واجب می‌شود که روزه گرفتن بر او واجب است؛ اما اگر کسی در حال روزه‌ی كفاره یا روزه‌ی قضای رمضان که بعد از ماه رمضان انجام می‌شود هم‌بستری کند، به خاطر قطع کردن روزه‌ی فرض و واجب، گناه‌کار می‌شود ولی كفاره بر او واجب نیست هر چند که همبستری کرده باشد. همچنین فردی که در ماه رمضان، به همراه همسرش در سفر بوده و هر دو روزه‌دار باشند، اگر در این حالت با همسرش هم‌بستری کند، كفاره نداشته و گناهی نیز مرتکب نشده‌ است و فقط باید قضای آن ‌روز را انجام دهند زیرا برای مسافر جایز است که روزه‌اش را بخورد و باطل کند حتی اگر در میانه‌ی روز باشد.

در هر صورت به این شخص می‌گوییم: اگر باطل شدن روزه‌اش در رمضان با چیزی غیر از هم‌بستری بوده است، فقط باید قضای آن روزه را انجام دهد اما اگر با هم‌بستری بوده باشد، بر وی واجب است که توبه نماید، قضا را انجام دهد و کفاره بپردازد؛ کفاره‌اش آزاد کردن برده است که اگر نیافت، دو ماهِ پیاپی را روزه بگیرد و اگر نتوانست، شصت مسکین را غذا دهد. اگر این را نیز نتوانست، هیچ تکلیفی بر او نیست؛ دليل این حکم، حدیثی است که در صحیح بخاری، صحیح مسلم و… ثابت است که ابوهريره J می‌گوید: مردی نزد رسول الله ﷺ آمد و گفت: ای رسول الله! نابود شدم. فرمود: «ما أهلكك؟» : (چه چیزی تو را نابود کرده است؟) گفت: (در روز رمضان که روزه بودم با همسرم هم‌بستری کردم). رسول الله ﷺ از او پرسید: «هل يجد رقبة؟» : (آیا توانایی آزاد کردن برده‌ دارد؟» گفت: خیر. پرسید: «هل تستطيع أن تصوم شهرين متتابعين؟» : (آیا می‌توانی دو ماهِ پیاپی را روزه بگیری؟» گفت: خیر. پرسید: «هل تستطيع أن تطعم ستين مسكيناً؟» : (آیا می‌توانی شصت مسکین را غذا دهی؟» گفت: خیر؛ سپس آن مرد نشست تا این که مقداری خرما نزد رسول الله ﷺ آوردند. رسول الله ﷺ به او فرمود: «خذ هذا فتصدق به» : (این را بگیر و آن را صدقه بده). گفت: (ای رسول الله! آیا آن را به کسی فقیرتر از خودم صدقه بدهم؟ به الله سوگند که در مدینه کسی نیازمندتر از خودم سراغ ندارم). رسول الله ﷺ خندید و فرمود: «أطعمه أهلك»[۱] : (آن ‌را به خانواده‌ات بده تا بخورند).

این حدیث دلیلی بر وجوب کفاره در مقابل هم‌بستری کردن در روز رمضان بر کسی است که روزه گرفتن بر وی واجب می‌باشد؛ همچنین این کفاره به ترتیب است: ابتدا آزاد کردن برده، اگر نتوانست باید دو ماهِ پیاپی را روزه بگیرد، اگر توانایی نداشت، شصت مسکین را غذا دهد و اگر این را هم نتوانست، کفاره از او برداشته می‌شود؛ زیرا رسول الله ﷺ نفرمود که کفاره بر ذمه‌ و مسئولیت او باقی مانده است. همچنین زیرا قاعده‌ی عام در شریعت، این است که واجبات در صورت ناتوانی از انجام آن، از عهده‌ی شخص برداشته می‌شود و كفاره نیز از جمله‌ی واجبات است؛ بنابراین اگر فرد در هنگام واجب شدن کفاره بر وی از انجام آن عاجز و ناتوان باشد، از او برداشته می‌شود. بنابراین باید گفت: اگر این سؤال کننده یا این فردی که با همسرش هم‌بستری کرده است از دنیا برود در حالی که توانایی انجام هیچ کدام از موارد مذکور در کفاره را نداشته باشد، چیزی به عهده‌ ندارد و گناهی بر او نیست؛ زیرا این امر واجب، هنگام واجب شدن بر وی به خاطر عدم توانایی وی از او ساقط شده است.

۱-تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 4

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: إذا أفطر الصائم عمدا، ولم يجد رقبة كي يعتقها، وليس له قوة لصوم شهرين متتاليين، وكان شابا في بداية حياته، وليس له دخل خاص به كي يُطعم منه ستين مسكينا فماذا يفعل؟ هل الاستغفار جائز في مثل هذا الموقف؟ وهل يستطيع المرء أن يعاهد الله بإطعام ستين مسكينا عندما يكون له دخل خاص وعَمَلٌ ؟ وماذا يكون الحكم في هذا الشاب إذا تُوفي قبل أن يعمل في وظيفة، وقبل أن يُطعِم الستين مسكينا؟ وهل يستطيع المرء أن يأخذ من مال أبيه للتصرف في مثل هذا الموقف؟

فأجاب رحمه الله تعالى: هذا السائل لم يُبين في سؤاله هل أفطر بما يوجب كفارة أو بغيره، وذلك لأن الإفطار عمدا في رمضان محرم، ومعصية الله -عز وجل-، والواجب على من أفطر في نهار رمضان أن يتوب إلى الله، وأن يقضي اليوم الذي أفطره.

وأما الكفارة: فإن كان الفطر بجماع فعليه الكفارة، وإن كان بغير جماع بل بالأكل أو الشرب أو إنزال المني بشهوة، أو ما أشبه ذلك من المفطرات، فليس عليه كفارة؛ لأن الكفارة إنما تجب في الجماع في نهار رمضان ممن يلزمه الصوم، ويجب أن نتفطن لهذه: فالقيود إنها تجب بالجماع في نهار رمضان ممن يلزمه الصوم.

فأما لو جامع الإنسان في صيام كفارة، أو في صيام قضاء رمضان، وهو ما يكون بعد الشهر، فإنه يأثم بقطع الفرض والواجب، ولكن ليس عليه كفارة، ولو كان بالجماع وكذلك لو كان أثناء رمضان مسافرا، ومعه زوجته، وهما صائمان، فجامَعَها في حال السفر، فإنه ليس عليه كفارة، وليس عليه إثم، وإنما عليه القضاء فقط؛ لأن المسافر يجوز له أن يفطر، ولو في أثناء النهار.

وعلى كل حال نقول لهذا السائل: إن كان إفطاره في رمضان بغير الجماع فليس عليه إلا القضاء، وإن كان إفطاره في رمضان بالجماع فعليه القضاء والتوبة والكفارة، وهي عتق رقبة فإن لم يجد فصيام شهرين متتابعين، فإن لم يستطع فإطعام ستين مسكينا، فإن لم يستطع فلا شيء عليه.

ودليل ذلك ما ثبت في الصحيحين وغيرهما من حديث أبي هريرة «أن رجلا جاء إلى النبي صلى الله عليه وسلم فقال: يا رسول الله هلكت! قال: «ما أهلكك؟» قال: وقعت على امرأتي في رمضان وأنا صائم فسأله النبي صلى الله عليه وسلم: «هل يجد رقبة؟» فقال: لا. فقال: «هل تستطيع أن تصوم شهرين متتابعين؟» فقال: لا. فقال: «هل تستطيع أن تطعم ستين مسكينا؟» فقال: لا. ثم جلس الرجل فجيء بتمر إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم ، فقال له رسول الله صلى الله عليه وسلم: «خذ هذا فتصدق به». فقال: أعلى أفقر مني يا رسول الله ؟ فوالله ما بين لابتيها أهل بيت أفقر مني ! فضحك النبي صلى الله عليه وسلم ثم قال: «أطعمه أهلك» .

فهذا يدل على وجوب الكفارة في الجماع في نهار رمضان ممن يلزمه الصوم، وأنها على الترتيب عتق رقبة، فإن لم يجد فصيام شهرين متتابعين، فإن لم يستطع فإطعام ستين مسكينًا، فإن لم يستطع سَقَطَتْ؛ لأن رسول الله صلى الله عليه وسلم لم يُبين له أنها بَقِينَ في ذمته، ولأن القاعدة العامة في الشريعة الإسلامية أن الواجبات تَسْقُط بالعجز عنها، والكفارة من الواجبات، فإن كان عاجزا عنها حين الوجوب فإنها تسقط عنه.

وعلى هذا فنقول: لو مات هذا السائل أو هذا الذي جامع زوجته، وهو لم يستطع على واحد من مسائل الكفارة المذكورة، فإنه لا شيء عليه، ولا إثم عليه؛ لأن الواجب سقط عنه بعجزه عنه حين وجوبه.