(۳۸۶۶) حکم بلعیدن خون دهان به صورت غیر عمد در زمان روزه‌داری

(۳۸۶۶) سوال: در ماه رمضان که از خواب برمی‌خیزم، گاهی در دهانم، خونی را احساس می‌کنم و بی‌اختیار آن‌ را می‌بلعم. با توجه به این‌ که هر روز این اتفاق می‌افتد، حكم روزه‌ام چیست؟

جواب:

روزه‌ی این شخص، صحیح است؛ زیرا خون‌ریزی که در خواب اتفاق می‌افتد، اگر در حالت خواب به بدنش وارد شود، بخشودنی است چون شخص خوابیده در برابر چیزی که از وی رخ می‌دهد، گناه‌کار نیست زیرا تکلیف از او برداشته شده است؛ اگر بیدار شود و بی‌اختیار مقداری از آن‌ را ببلعد نیز انجام قضا بر او واجب نیست و روزه‌اش باطل نمی‌شود زیرا آن ‌را بی‌اختیار بلعیده است و پوشیده نیست که باطل کننده‌های روزه فقط با سه شرط، روزه را باطل می‌کنند:

شرط اول: نسبت به آن آگاه و دانا باشد:

اگر جاهل و نادان باشد، روزه‌اش صحيح است و تفاوتی ندارد که نسبت به حکم شرعی یا حالتی که در آن قرار دارد، جهل داشته باشد؛ مثال فرد جاهل به حکم شرعی: فرد روزه‌‌داری است که حجامت کند و گمان کند که حجامت، روزه‌ را باطل نمی‌کند، قضای روزه بر چنین شخصی واجب نیست. مثال فرد جاهل به حالتی که در آن قرار دارد: شخصی است که گمان کند فجر طلوع نکرده و همچنان به خوردن و نوشیدن ادامه دهد سپس مشخص ‌شود که فجر، طلوع کرده است یا بر اساس ظن غالب وی که خورشید غروب کرده است افطار ‌کند در حالی ‌که هنوز غروب نکرده زیرا هوا ابری است یا وی در جایی حضور دارد که خورشید دیده نمی‌شود سپس برایش آشکار شود که خورشید غروب نکرده است، در این حالت نیز روزه‌اش صحيح است؛ زیرا بخاري Ë از اسماء دختر أبو‌بكر I روایت می‌کند که می‌گفت: «أفطرنا علی عهد النَّبِيّ ﷺ يوم َغيم ثم طلعت الشمس»[۱] : (در زمان رسول الله ﷺ در روز ابری افطار کردیم سپس خورشید، درخشید). در این حدیث بیان نشده که رسول الله ﷺ آنان را به انجام قضای آن روزه دستور داده باشد.

نمونه‌ی دیگر جهل به حالت، این است که روزه‌‌دار از باطل‌ کننده استفاده کند و گمان کند که باطل ‌کننده‌ی روزه نیست. مثلا او می‌داند که خوردن باعث باطل‌ شدن روزه می‌شود اما چیزی را می‌خورد که گمان می‌کند باطل‌کننده نیست؛ چنان که اگر گمان کند که خوردنیِ باطل ‌کننده، فقط چیزی است که انسان با آن تغذیه کند و بر اساس همین گمان، هسته، سنگ‌ریزه‌ یا چیز دیگری که گمان می‌کند روزه‌ را باطل نمی‌کند را ببلعد، انجام قضا بر چنین شخصی واجب نیست زیرا جاهل و نادان است.

شرط دوم: به یاد داشته باشد:

انجام قضای روزه بر فردی که باطل کننده‌ای از روی فراموشی از وی سر بزند، لازم نیست؛ يعني اگر از روی فراموشی، چیزی بخورد یا بنوشد، قضا بر او واجب نیست و دلیلش نیز فرموده‌ی عام الله À است که می‌فرماید: {رَبَّنَا لا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا} [البقرة: ۲۸۶] : (پروردگارا! اگر از یاد بردیم یا اشتباه کردیم، ما را بازخواست ننما). همچنین می‌فرماید: {وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُمْ بِهِ وَلَكِنْ مَا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ} [الأحزاب: ۵] : (در برابر آنچه به اشتباه از شما سر زده است، گناهی بر شما نیست اما اگر عمدی و از روی قصد باشد بازخواست می‌شوید). حديث خاص در این مورد، حديث اسماء دختر ابو‌بكر I است که پیش از غروب خورشید افطار کردند و سپس خورشید آشکار شد. حديث خاص درباره‌ی شخصی که فراموش کند نیز حديث ابوهريره J است که رسول الله ﷺ فرمود: «إذا نسي فأكل أو شرب فليتم صومه فإنما أطعمه الله وسقاه»[۲] : (اگر شخصی از روی فراموشی خورد یا نوشید، روزه‌اش را تکمیل کند زیرا الله به او خورانده و نوشانده است).

شرط سوم: باطل کننده را از روی اختیار، انجام داده باشد.

اما کسی ‌که باطل کننده را از روی قصد، انجام ندهد و مثلا مقداری آب در هنگام شستن دهان، بی‌اختیار به حلقش برسد، الله À در این مورد می‌فرماید: {وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُمْ بِهِ وَلَكِنْ مَا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ} [الأحزاب: ۵] : (در برابر آنچه به اشتباه از شما سر زده است، گناهی بر شما نیست اما اگر عمدی و از روی قصد باشد بازخواست می‌شوید). همچنین می‌فرماید: {لا يُؤَاخِذُكُمْ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَكِنْ يُؤَاخِذُكُمْ بِمَا عَقَّدْتُمْ الأَيْمَانَ} [المائدة: ۸۹] : (الله در برابر قسم‌های لغو و بیهوده، شما را بازخواست نمی‌کند اما شما را در برابر (شکستن) سوگندی که از روی قصد باشد، بازخواست می‌کند). شخص مذکور در سؤال نیز باطل‌ کننده را عمدا انجام نداده است لذا از جهتی حکم شخص نادان و فراموش‌کار را خواهد داشت که در این مورد، دو دلیل بیان کردیم. همچنین روشن است که شخص خوابیده، قصد بلعیدن خونی که از دندان، جاری می‌شود را ندارد.

خلاصه‌ی پاسخ به این سؤال، چنین است: این خونی که در حالت خواب از دندانش خارج می‌شود، حتی اگر فرض بگیریم که مقداری خون را در حالت خواب ببلعد نیز باطل کننده نیست؛ اما بعد از خواب، واجب است که این خون را بیرون بریزد و اگر مقداری از آن بدون قصد وارد حلق و گلویش شد، گناهی بر او نیست و روزه‌اش درست است.

۱-تخریج آن گذشت.

۲-تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 1

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: في شهر رمضان عندما أصحو من النوم أجد في فمي دما، أحيانًا أسهو، فأبلع هذا الدم، فما حكم صيامي مع العلم بأنه يحدث لي يوميا؟

فأجاب رحمه الله تعالى: صيام هذا السائل صحيح؛ لأن هذا الدم الذي يخرج منه في أثناء النوم إن تسرب منه شيء إلى بدنه في حال نومه فهو معفو عنه؛ لأن النائم ليس عليه إثم فيهما جرى منه؛ لأنه قد رُفِعَ عنه القلم، أما إذا استيقظ، ثم ابتلع شيئًا منه بغير قصد، فليس عليه قضاء أيضًا، ولا يفسد صومه بذلك؛ لأنه ابتلعه بغير اختياره، ومن المعلوم أن مفسدات الصوم – أي مفطرات الصائم – لا تفطره إلا بشروط ثلاثة:

الشرط الأول: أن يكون عالما:

فإن كان جاهلا فصومه صحيح، سواء كان جاهلا بالحكم الشرعي، أم جاهلا بالحال أي: بالوقت، فمثال الجاهل بالحكم الشرعي: أن يحتجم الإنسان وهو صائم، ويظنُّ أن الحجامة لا تفطر، فإن هذا لا قضاء عليه.

ومثال الجاهل بالحال أن يأكل الإنسان ويشرب بعد طلوع الفجر، ظانًا أن الفجر لم يطلع، ثم يتبيَّن أنه قد طلع، أو أن يُفطر بناء على غلبة ظنه أن الشمس قد غابت؛ لكونه في يومٍ غَيْمٍ، أو محبوسًا في مكان لا يرى الشمس، ثم يتبيَّنَ بعد ذلك أن الشمس لم تغرب، فصومه صحيح أيضًا؛ لما رواه البخاري عن أسماء بنت أبي بكر رضي الله عنها قالت: «أَفْطَرْنَا عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ غَيْمٍ، ثُمَّ طَلَعَتِ الشَّمْسُ». ولم تذكر أن النبي صلى الله عليه وسلم أمرهم بالقضاء.

وكذلك من الجهل بالحال أن يتناول الإنسان شيئًا مُفطِرًا، يظن أنه ليس من المفطرات، وهو يعرف مثلا أن الأكل ناقض للصوم، ولكنه يتناول شيئًا يظن أنه من الأشياء غير المفطرة، مثل أن يظن أن المفطر من الأكل ما كان مُعَذِّيًا، ثم يبتلع خرزة أو شبهها، مما يظن أنها لا تُفطِر، فهذا أيضًا لا قضاء عليه؛ لأنه جاهل.

الشرط الثاني: أن يكون ذاكرًا:

وأما الناسي فليس عليه قضاء أيضًا، يعني: لو نَسِي، فأكل أو شرب، فليس عليه قضاء، ودليل هذا عموم قوله تعالى: ﴿ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِينَا أَوْ أَخْطَأنَا ﴾ [البقرة: ٢٨٦]. وقوله تعالى: ﴿ وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُم بهِ، وَلَكِن مَّا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ ﴾ [الأحزاب: ٥].

والحديث الخاص حديث أسماء بنت أبي بكر رضي الله عنها في كونهم أفطروا قبل مغيب الشمس، ثم طلعت الشمس، والحديث الخاص أيضًا في الناسي في حديث أبي هريرة رضي الله عنه أن النبي صلى الله عليه وسلم قال: «إِذَا نَسِيَ فَأَكَلَ وَشَرِبَ فَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ، فَإِنَّمَا أَطْعَمَهُ اللَّهُ وَسَقَاهُ».

الشرط الثالث: أن يكون مُريدا للمُفسِد، أي للمُفطِر: أما من ليس مُرِيدًا للمفطر، مثل أن يدخل الماء إلى جوفه حين المضمضمة بدون قصد، فلأن الله سبحانه وتعالى – يقول: ﴿ وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُم بِهِ، وَلَكِن مَا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ ﴾ [الأحزاب: ٥]. ويقول -عز وجل : ﴿ لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَنِكُمْ وَلَكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا عَقَدتُم الْأَيْمَنَ ﴾ [المائدة: ۸۹] . وهذا الرجل لم يتعمَّد المفسد، فهو في معنى الجاهل والناسي من وجه، وفيه الدليلان اللذان ذكرتهما، ومن المعلوم أن النائم غير مريد لما يبتلعه، فيما لو ابتلع دما خرج من أسنانه وهو نائم.

وخلاصة القول في جواب هذا السائل أن هذا الدم الذي يخرج منه وهو نائم في حال صومه لا يُفطره، ولو فَرَضْنَا أنه ابتلع شيئًا منه في حال النوم، وأما بعد النوم فإنه يجب عليه أن يلفظ هذا الدم فإن ذهب منه شيء إلى جوفه بدون قصد فلاحرج عليه و وصومه صحيح.

|||

مطالب مرتبط:

(۳۸۴۸) آیا استنشاق بخور در روز رمضان باعث باطل شدن روزه می‌شود؟

اگر استنشاق به جوف (سینه) برسد، حرام است و روزه‌ی کسی که بداند حرام است و روزه را باطل می‌کند را باطل می‌کند‌ اما اگر جاهل باشد و نداند که روزه را باطل می‌کند، روزه‌اش باطل نمی‌شود....

ادامه مطلب …

(۳۸۵۷) آیا اشک ریختن، روزه را باطل می‌کند؟

(۳۸۵۷) سوال: آیا اشک ریختن، روزه را باطل می‌کند؟ جواب: اشک چشم، روزه را باطل نمی‌کند؛ بلکه اگر از روی خشيت و ترس از الله ﷻ باشد، پسندیده است. اگر اشک ناشی از درد چشم باشد، انسان چاره‌ای ندارد. اگر به خاطر از دست دادن کسی باشد نیز از طبيعت بشر است. خلاصه این ‌که […]

ادامه مطلب …