(۳۸۶۴) سوال: اگر کسی در غير از ماه رمضان، روزه بگیرد و از روی فراموشی بخورد، آیا روزه‌اش باطل می‌شود؟

جواب:

اگر روزه‌‌دار از روی فراموشی چیزی بخورد، روزه‌اش صحيح است و تفاوتی ندارد که در رمضان یا غير رمضان باشد؛ زیرا الله ﷻ می‌فرماید: {رَبَّنَا لا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا} [البقرة: ۲۸۶] : (پروردگارا! اگر از یاد بردیم یا اشتباه کردیم، ما را بازخواست ننما) که الله ﷻ در جواب می‌فرماید: «قد فعلت»[۱] : (چنین کردم). همچنین رسول الله ﷺ فرمود: «إذا نسي فأكل أو شرب فليتم صومه فإنما أطعمه الله وسقاه»[۲] : (هرگاه فردی از روی فراموشی خورد یا نوشید، روزه‌اش را تکمیل کند زیرا الله به او خورانده و نوشانده است).

دوست دارم این مژده را به تمام برادران مسلمانم هدیه کنم که الله À هر کار حرامی که انسان آن را از روی فراموشی، نادانی یا اجبار، انجام دهد را بخشیده است زیرا فرموده‌ی الله À: {رَبَّنَا لا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا} [البقرة: ۲۸۶] : (پروردگارا! اگر از یاد بردیم یا اشتباه کردیم، ما را بازخواست ننما) شامل تمامی کارهایی است که احتمال اشتباه یا فراموشی در آن وجود دارد. این فرموده‌ی الله À: {مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلاَّ مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالإِيمَانِ وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْراً فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنْ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ} [النحل: ۱۰۶] : (هر کس بعد از ایمانش به الله کافر شود، مگر آن ‌کسی که مجبور گردد و قلبش بر ایمان ثابت باشد، بلکه سینه‌اش را برای کفر بگشاید، خشم و غضب الله بر آنان است و عذاب بزرگی دارند) درباره‌ی کفر است که اگر کسی مجبور به کفر شود اما قلبش بر ايمان ثابت باشد، الله À او را بازخواست نمی‌کند. وقتی در مورد کفر چنین باشد، قطعا در مورد گناهانِ کم‌تر از کفر نیز چنین خواهد بود.

احادیث متعددی درباره‌ی رفع گناه از کسی که از روی نادانی یا فراموشی مرتکب کاری شده باشد، آمده است؛ لذا اگر کسی در حال نماز خواندن صحبت کند و نداند که این کار حرام است، گناهی بر او نیست و نمازش درست است. همچنین اگر روزه‌‌دار به اشتباه گمان کند که خورشید غروب کرده در حالی که هنوز غروب نکرده است و چیزی بخورد، گناهی بر او نیست. همچنین اگر تصور کند که هنوز خورشید طلوع نکرده و چیزی بخورد در حالی که طلوع کرده است، گناهی بر او نیست. بنابراین هر کار حرامی را که انسان از روی نادانی، فراموشی یا اجبار انجام دهد، گناهی بر او نیست. البته این از آسان‌گیری، رحمت و مهربانی الله À نسبت به بندگانش است.

در مورد اوامر و دستورهای شرع چنین است که اگر امکان انجام و جبران واجب، وجود داشته باشد، حتی اگر از روی فراموشی ترک شده باشد، انجام و جبرانش واجب است؛ دليل این سخن، داستان مردی است که نمازش را درست نمی‌خواند. وی در نماز خویش سکون، آرامش و طمأنینه را رعایت نمی‌کرد لذا رسول الله ﷺ به او فرمود: «إرجِع فصلِّ فإنك لم تصل» : (برگرد و نماز بخوان که تو نماز نخوانده‌ای). سه بار این سخن را برایش تکرار کرد و آن مرد در نهایت گفت: (سوگند به ذاتی که تو را به حق فرستاده است، بهتر از این نمی‌دانم؛ به من بیاموز).[۳] رسول الله ﷺ به او آموخت که واجب است در نمازش طمأنینه و آرامش داشته باشد. این حدیث، دلالت دارد که اوامر و دستورهای شرع که ترک شده‌اند، در صورتی که امکان انجام و جبرانش وجود داشته باشد انجام و جبرانش واجب است حتی اگر از روی نادانی یا فراموشی ترک شده باشد؛ بر خلاف امور ممنوع و کارهای حرام که اگر کسی آن ‌را از روی فراموشی، نادانی یا اجبار انجام دهد، هرگز گناهی بر او نیست و تفاوتی ندارد که در نماز، روزه یا حج باشد.

۱- صحیح مسلم: كتاب الإيمان، باب بيان قوله تعالى {وَإِن تُبْدُوا مَا فِي أَنفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ}[البقرة: ٢٨٤]، شماره (١٢٦).

۲-تخریج آن گذشت.

۳-تخریج آن گذشت.