(۳۲۹۸) سوال: پدرم چند وقت پیش از دنیا رفت اما موقع آماده کردن او برای دفن و یا بعد از آماده شدنش، یکی از بستگانم مرا جهت وداع با پدرم فراخواند اما در آن زمان میت کفن  و آماده شده بود و من با سلام یا بوسیدن و یا غیر آن با او وداع نکردم؛ لذا حکم شرع درباره‌‌ی آن چیست؟ با در نظر داشتن اینکه من الحمدلله، اهل نیکی کردن به او بودم و ایشان قبل از وفاتشان برای من و برادرانم دعای توفیق و موفقیت کردند، حال آیا بر ما چیزی‌ لازم است؟ ما را مستفید نمایید، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به شما اجر دهد.

جواب:

وداع با میت پس از مرگ سنتی مطلوب نیست اما علماء می‌گویند: اشکالی ندارد که میت بعد از مرگش بوسیده شود؛ با استناد به فعل ابوبکر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ که بعد از وفات رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم نزدش آمد و رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم با پارچه‌ای پوشیده شده بود، پس آن پارچه را از چهره‌ ایشان برداشته و رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم را بوسیدند و به ایشان گفتند: «بِأَبِي أَنْتَ وَأُمِّي، طِبْتَ حَيًّا وَمَيِّتًا، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لاَ يُذِيقُكَ اللَّهُ المَوْتَتَيْنِ أَبَدًا»^[۱]: (پدر و مادرم فدايت باد! در زنده بودن پاک بودی و چون از دنیا رفتی پاکی، قسم به ذاتی ‌که جانم در دست اوست، الله هرگز دو مرگ را به تو نمی‌چشاند) و اما آنچه را که امروز برخی در وداع با میت انجام می‌دهند: بدین‌صورت که او را در جایی قرار می‌دهند که نزدیکان و دوستانش از کنار او ‌عبور کنند، همانا این بدعتی است که در دوران رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم و صحابه‌ی ایشان شناخته شده نبوده و من در این مورد بیشتر از کاری که ابوبکر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ کرده، سراغ ندارم بلکه با مردن میت جهت آماده کردن وی برای غسل دادن و کفن کردن و نماز خواند بر او و دفن کردنش می‌شتافتند، به دلیل فرموده‌ی رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم: «أَسْرِعُوا بِالْجِنَازَةِ، فَإِنْ تَکُ صَالِحَةً فَخَيرٌ تُقَدِّمُونَهَا، وَإِنْ يکُ سِوَی ذَلِکَ، فَشَرٌّ تَضَعُونَهُ عَنْ رِقَابِکُمْ»^[۲]: (جنازه‌ی میت را به سرعت ببرید که اگر انسان صالحی باشد پس او را به سوی خیر می‌برید و اگر غیر از این باشد، پس شری ا‌‌ست که آن را از دوش خود برمی‌دارید).

به همین مناسبت دوست دارم به نکته‌ای اشاره کنم که مردم در بحث جنائز به صحبت راجب آن پرداخته‌اند و آن هم به تعویق انداختن دفن میت تا آمدن خانواده و بستگان و دوستان او از جایی دور است، شاید یک یا دو روز بماند درحالی‌که آماده نشده است، این اشتباه است، میت درصورتی ‌که مومن بوده، محبوب‌ترین چیز نزدش این است که پیش فرستاده شود به سوی نعمت‌هایی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ برایش آماده کرده است، برای همین وقتی شخص را از خانه‌اش بیرون ببرند و وی مرد نیکوکاری بوده، می‌گوید: “قدموني، قدموني” : (مرا زودتر ببريد، مرا زودتر ببريد)؛ پس این کار زیبنده‌ی اهل میت است که برای آماده کردن و نماز خواندن بر او و دفن کردنش عجله کنند، حال اشکالی ندارد یک یا دو ساعت و یا مدت زمان اینچنینی منتظر بمانند، مدتی کوتاه به انتظار خویشاوندی بنشینند که ممکن است در صورت حاضر نشدن در جنازه‌ی آن میت متأثر شود سپس بر فرض اینکه خویشاوند او در جنازه‌اش حاضر نشود، باز اشکالی ندارد که به قبرستان رفته و بر قبرش نماز گذارد؛ زیرا انجام این عمل از رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم وارد شده است؛ لذا در حدیث آمده است: «أنَّ امْرَأَةً سَوْدَاءَ كَانَتْ تَقُمُّ المَسْجِدَ -أَوْ شَابًّا- فَفَقَدَهَا رسول‌الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم، فَسَأَلَ عَنْهَا -أَوْ عَنْهُ-، فقالوا: مَاتَ، قَالَ: «أَفَلا كُنْتُمْ آذَنْتُمُونِي بِهِ» فَكَأنَّهُمْ صَغَّرُوا أمْرَهَا -أَوْ أمْرهُ- فَقَالَ: «دُلُّونِي عَلَى قَبْرِهِ أو قَبْرِه» فَدَلُّوهُ فَصَلَّى عَلَيْهَا، ثُمَّ قَالَ: «إنَّ هذِهِ القُبُورَ مَمْلُوءةٌ ظُلْمَةً عَلَى أهْلِهَا، وَإنَّ اللهَ -عَزَّ وَجَلَّ- يُنَوِّرُهَا لَهُمْ بِصَلاتِي عَلَيْهِمْ»^[۳]: (زنی سياه يا جوانی بود که مسجد را نظافت می‌کرد، رسول‌الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم آن زن يا آن جوان را نيافت، پس از احوال او پرسيد، گفتنـد: مـرده اسـت، فرمـودند: «چـرا مـرا آگـاه نکرديـد؟» انگار آن‌ها کار آن زن يا جوان را کوچک شمردند؛ لذا فرمودند: «قبرش را به من نشان بدهيد» و قبر او را برايش نشان دادند، رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم بر آن نماز گزارند و فرموند: «ايـن قبرهـا بـر صـاحبانش پـر از ظلمـت اسـت و الله بـه برکت نماز خواندن من آن را برایشان روشن می‌سازد»)؛ بنابراین خویشاوند و دوست میت درصورتی ‌که نماز قبل از دفن، از او فوت شد، بعد از دفن، بر او نماز می‌خواند حتی اگر زمان زیادی طول کشیده باشد.

[۱] . بخاری در کتاب مناقب، باب فرموده پیامبر صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم: «لَوْ كُنْتُ مُتَّخِذًا خَلِيلًا» (اگر برای خود خلیلی می­گرفتم)، به شماره (٣٦٦٧) آن را تخریج کرده است.

[۲] .بخاری در كتاب جنائز، باب شتاب بردن میت، به شماره (١٣١٥)  و مسلم در كتاب جنائز، باب شتاب بردن میت، به شماره (٩٤٤) آن را تخریج کرده­اند.

[۳] . بخاری در کتاب نماز، باب خدمتکار برای مسجد، به شماره (٤٦٠) و مسلم در كتاب جنائز، باب نماز بر قبر، به شماره (٤٦٠) آن را تخریج کرده­اند، و لفظ حدیث از روایت مسلم است.