چهارشنبه 23 ربیع‌الثانی 1447
۲۳ مهر ۱۴۰۴
15 اکتبر 2025

(۳۰۷۴) آیا واجب است موضوع خطبه‌‌ی جمعه چیزی باشد که از پیامبر ﷺ نقل شده است؟

(۳۰۷۴) سوال: شیخ بزرگوار! آیا واجب است موضوع خطبه‌‌ی جمعه چیزی باشد که از پیامبر ﷺ نقل شده است؟ یا در مورد مبارزه با گناهان و توجیه مردم در امور دین آن‌‌ها باشد؟ آیا شروطی برای خطبه یا خطیب جمعه وجود دارد؟

جواب:

بدون شک اگر خطیب به آن چیزی که پیامبر ﷺ در مورد آن خطبه نموده خطبه بخواند بهتر و کامل‌‌تر است زیرا کلمات پیامبر ﷺ  کلماتی خلاصه، جامع و مفید است لذا اگر انسان همان خطبه  را بخواند بهتر و کامل‌‌‌‌تر است اما ممکن است مردم از آن اطلاع نداشته باشند لذا آن چه برای او میسر است خطبه بخواند و مقصود از خطبه نصیحت مردم و پند دادن آن‌ها به چیزی است که برای آن‌‌ها در دین و دنیا سودمند است و شایسته است خطیب خطبه‌‌هایش را بر حسب حاجت و حوادث متنوع سازد به عنوان مثال اگر باران بارید مردم را به نعمات و نشانه‌‌های الله À یادآور سازد که این باران چگونه است سپس بین آن‌‌ها پیوند می‌‌دهد آن‌‌گاه آن را متراکم می‌‌سازد لذا قطره‌‌ی باران را می‌‌بینی که از میان آن بیرون می‌‌آید و هر آن چه در آن از نشانه‌‌های الله À وجود دارد را بیان کند از این جهت که آن را بر روی یک زمین خشک و مرده که در آن سر سبزی وجود ندارد بلکه خشک است نازل می‌‌کند و هنگامی که بر آن نازل نمود سر سبز می‌‌شود همان‌‌طور که الله À می‌‌فرماید: {أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً ۗ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ}[حج: ۶۳](آیا ندیدی که الله از آسمان آبی فرو فرستاد سپس زمین (بر اثر آن) سبز و خرم می‌گردد؟ بی گمان الله باریک بین آگاه است) سپس آن‌‌ها را به آن چه از احکام شرعی بر آن مترتب می‌‌شود آگاه سازد اگر به عنوان مثال بر مردم دشوار است که نمازها را در وقتش بخوانند جایز است بین ظهر و عصر و بین مغرب و عشاء جمع ببندند به دلیل آن چه در صحیح مسلم از حدیث ابن عباس Ç روایت شده است که می‌‌گوید: «جمع النبي ﷺ في المدينة من غير خوف و لا مطر» قالوا: ما أراد إلى ذلك؟ قال: «أراد أن لا یحرج أمته»[۱]: (پیامبر ﷺ در مدینه بدون وجود ترس یا بارندگی نماز جمع خواندند) گفتند: چرا نماز جمع خواند؟ گفت: خواست امتش را در سختی نیندازد).

مهم این که موضوع خطبه متناسب با حال یا واقع باشد به عنوان مثال در روزهای ماه رمضان مردم را به آن چه در مورد روزه، قیام، زکات و… پند می‌‌دهد و در روزهای حج برای آن‌‌ها در مورد حج، فضیلت حج، شروط حج، آداب حج و… پند می‌‌دهد.

مهم‌‌ترین چیز در خطبه این است که پندی باشد که قلب‌‌ها با آن نرم شود و برای مردم در مورد چیزی که بدان در اوقات مناسب نیاز دارند صحبت کند.

شروط خطبه: از جمله شروط آن این است که زودتر از نماز جمعه باشد زیرا پیامبر  ﷺ قبل از نماز جمعه خطبه می‌‌خواندند به دلیل فرموده‌‌ی الله À: {فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَّعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}[جمعة: ۱۰]: (پس هنگامی که نماز پایان یافت (برای کسب رزق و روزی) در زمین پراکنده شوید و از فضل الله طلب کنید و الله را بسیار یاد کنید تا رستگار شوید).

از مکملات خطبه -گفته شده: بلکه از شروط آن- این است که شامل حمد الله À، شهادت بر وحدانیت الله À، شهادت بر رسالت پیامبر ﷺ، صلوات بر پیامبر ﷺ و تلاوت آیه‌‌ای از قرآن یاشد.

این مسائل در کتب فقهی به صورت مفصل بیان شده است اما مهم‌‌ترین چیز در خطبه پند مردم، به حرکت در آوردن قلب‌‌هایشان و توجیه آن‌‌ها به نسبت آن چه بدان در مناسبات مختلف نیاز دارند است.


[۱] تخریج  آن گذشت.

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: خطبة الجمعة يا فضيلة الشيخ هل يجب أن يكون موضوعها ما أثر عن النبي صلى الله عليه وسلم؟ أم تكون عن مكافحة الخطايا وتوجيه الناس لأمور دينهم؟ وهل هناك شروط الخطبة الجمعة أو الخطيب الجمعة؟

فأجاب – رحمه الله تعالى : لا شك أن خطبة الخطيب بما خطب به النبي صلى الله عليه وسلم هي الأفضل والأكمل ؛ لأن كلمات النبي صلى الله عليه وسلم كلمات موجزة جامعة نافعة، فكون الإنسان يخطب بها أفضل وأكمل، ولكن قد لا يَتَسَنَّى للإنسان أن يكون عالما بها، فيخطب بما تيسر له والمقصود بالخطبة هو موعظة الناس، وتذكيرهم بما ينفعهم في أمور دينهم ودنياهم، وينبغي للخطيب أن يُنوع الخطبة بحسب الحاجة وبحسب ما يحدث، فإذا حدث مطرُ مثلا ذكر الناس بنعم الله -سبحانه وتعالى-، وذكرهم بآياته كيف يكون هذا المطر، ثم يُؤَلِّف بينه، ثم يجعله رُكَامًا فترى الودق يخرج من خلاله، ويبين ما فيه من آيات الله، حيث ينزل على الأرض الهامدة المَيْتَةِ التي لا ترى فيها خضراء، بل هي غبراء مغبرة، فإذا نزل عليها هذا المطر أصبحت مخضرة، كما قال الله تعالى: ﴿ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً ۗ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ ﴾ [الحج: ٦٣]، ثم يُذكِّرُهم بما يترتب على هذا من الأحكام الشرعية، إذا كان يشق على الناس مثلا أن يُصَلُّوا الصلوات في أوقاتها فإنهم يجوز لهم أن يجمعوا بين الظهر والعصر، وبين المغرب والعشاء؛ لما رواه مسلم من حديث ابن عباس رضي الله عنهما قال: «جمع النبي صلى الله عليه وسلم في المدينة من غير خوف ولا مطر»، قالوا: ما أراد إلى ذلك؟ قال: «أراد أن لا يحرج أمته».

المهم أن تكون الخطبة مناسبة في موضوعها للحاضر أو للواقع، وفي أيام رمضان مثلا يذكر الناس في الخطبة بما يتعلق بالصيام والقيام والزكاة وما أشبه ذلك، وفي أيام الحج كذلك يذكر للناس الحج وفضله وشروطه وآدابه وغير ذلك.

وأهم شيء في الخطبة هو الموعظة التي تَلِينُ بها القلوب، وتحديث الناس بما يحتاجون إليه في الأوقات المناسبة.

أما شروط الخطبة: فإن من شروطها أن تتقدم على صلاة الجمعة، فإن النبي صلى الله عليه وسلم كان يخطب قبل أن يصلي الجمعة؛ لقول الله تعالى: ﴿ فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَّعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴾ [الجمعة: ١٠ ].

ومن مكملاتها – وقيل: بل من شروطها أن تشتمل على حمد الله، وعلى الشهادة له بالوحدانية ولنبيه بالرسالة وعلى الصلاة على النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم-، وعلى قراءة آية من كتاب الله.

وهذه المسائل مبسوطة في كتب الفقه، لكن أهم شيء في الخطبة هو موعظة الناس، وتحريك قلوبهم، وتوجيههم إلى ما يحتاجون إليه في أوقات المناسبات.

مطالب مرتبط:

(۳۰۵۸) آیا اذان دوم برای نماز جمعه جایز است یا خیر؟

اذان دوم روز جمعه بدون شک سنت است و سراغ ندارم کسی در این مسأله مخالفت کرده باشد....

ادامه مطلب …

(۳۰۸۲) آیا دعا یا ذکر مشخصی وارد شده که نمازگزار آن را بین دو خطبه بگوید؟

ذکر یا دعای مخصوصی وارد نشده است اما انسان آن چه را دوست دارد از الله À طلب می‌‌کند....

ادامه مطلب …

(۳۱۴۰) حکم اقامه‌ی نماز در مسجد دورتر و استناد به حدیث «لا تشد الرحال…»

افرادی که به مسجد خارج از شهر می‌‌روند هدفشان خود مسجد نیست بلکه به خاطر علم، منفعت و نصیحتی که به وسیله‌‌ی خطبه‌‌ی این خطیب از آن بهره‌‌‌‌مند می‌‌شوند است و از باب بار سفر بستن به غیر از این مساجد سه‌‌گانه نیست...

ادامه مطلب …

(۳۱۴۹) آیا نماز سنت جمعه بر زن لازم است؟

نماز جمعه فقط در حق مردان مشروع است و در حق زن مگر در صورت اقتدا به امام مشروع نیست لذا اگر همراه با مردم در نماز جمعه حاضر شدی جایز است به تبع آن‌‌ها نماز جمعه بخوانی....

ادامه مطلب …

(۳۱۲۱) حکم تبلیغ در نماز جمعه و دیگر نمازهای پنج‌‌گانه چیست؟

تبلیغ یعنی یکی از مأمومین همراه امام تکبیر بگوید؛ در صورتی که نیاز باشد اشکالی ندارد...

ادامه مطلب …

(۳۰۷۳) آیا در فضیلت امامت نماز و خطبه برای مردم در روز جمعه از پیامبر ﷺ احادیثی وارد شده است؟

نص خاصی را در فضیلت امامت نماز جمعه و خطبه‌‌ی آن سراغ ندارم...

ادامه مطلب …

کُتُب سِتّة:  شش کتاب اصلی احادیث اهل سنت و جماعت:

صحیح بخاری
صحیح مسلم
سنن ابو داود
جامع ترمذی
سنن نسائی
سنن ابن ماجه