(۳۰۷۴) سوال: شیخ بزرگوار! آیا واجب است موضوع خطبهی جمعه چیزی باشد که از پیامبر ﷺ نقل شده است؟ یا در مورد مبارزه با گناهان و توجیه مردم در امور دین آنها باشد؟ آیا شروطی برای خطبه یا خطیب جمعه وجود دارد؟
جواب:
بدون شک اگر خطیب به آن چیزی که پیامبر ﷺ در مورد آن خطبه نموده خطبه بخواند بهتر و کاملتر است زیرا کلمات پیامبر ﷺ کلماتی خلاصه، جامع و مفید است لذا اگر انسان همان خطبه را بخواند بهتر و کاملتر است اما ممکن است مردم از آن اطلاع نداشته باشند لذا آن چه برای او میسر است خطبه بخواند و مقصود از خطبه نصیحت مردم و پند دادن آنها به چیزی است که برای آنها در دین و دنیا سودمند است و شایسته است خطیب خطبههایش را بر حسب حاجت و حوادث متنوع سازد به عنوان مثال اگر باران بارید مردم را به نعمات و نشانههای الله À یادآور سازد که این باران چگونه است سپس بین آنها پیوند میدهد آنگاه آن را متراکم میسازد لذا قطرهی باران را میبینی که از میان آن بیرون میآید و هر آن چه در آن از نشانههای الله À وجود دارد را بیان کند از این جهت که آن را بر روی یک زمین خشک و مرده که در آن سر سبزی وجود ندارد بلکه خشک است نازل میکند و هنگامی که بر آن نازل نمود سر سبز میشود همانطور که الله À میفرماید: {أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً ۗ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ}[حج: ۶۳](آیا ندیدی که الله از آسمان آبی فرو فرستاد سپس زمین (بر اثر آن) سبز و خرم میگردد؟ بی گمان الله باریک بین آگاه است) سپس آنها را به آن چه از احکام شرعی بر آن مترتب میشود آگاه سازد اگر به عنوان مثال بر مردم دشوار است که نمازها را در وقتش بخوانند جایز است بین ظهر و عصر و بین مغرب و عشاء جمع ببندند به دلیل آن چه در صحیح مسلم از حدیث ابن عباس Ç روایت شده است که میگوید: «جمع النبي ﷺ في المدينة من غير خوف و لا مطر» قالوا: ما أراد إلى ذلك؟ قال: «أراد أن لا یحرج أمته»[۱]: (پیامبر ﷺ در مدینه بدون وجود ترس یا بارندگی نماز جمع خواندند) گفتند: چرا نماز جمع خواند؟ گفت: خواست امتش را در سختی نیندازد).
مهم این که موضوع خطبه متناسب با حال یا واقع باشد به عنوان مثال در روزهای ماه رمضان مردم را به آن چه در مورد روزه، قیام، زکات و… پند میدهد و در روزهای حج برای آنها در مورد حج، فضیلت حج، شروط حج، آداب حج و… پند میدهد.
مهمترین چیز در خطبه این است که پندی باشد که قلبها با آن نرم شود و برای مردم در مورد چیزی که بدان در اوقات مناسب نیاز دارند صحبت کند.
شروط خطبه: از جمله شروط آن این است که زودتر از نماز جمعه باشد زیرا پیامبر ﷺ قبل از نماز جمعه خطبه میخواندند به دلیل فرمودهی الله À: {فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَّعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}[جمعة: ۱۰]: (پس هنگامی که نماز پایان یافت (برای کسب رزق و روزی) در زمین پراکنده شوید و از فضل الله طلب کنید و الله را بسیار یاد کنید تا رستگار شوید).
از مکملات خطبه -گفته شده: بلکه از شروط آن- این است که شامل حمد الله À، شهادت بر وحدانیت الله À، شهادت بر رسالت پیامبر ﷺ، صلوات بر پیامبر ﷺ و تلاوت آیهای از قرآن یاشد.
این مسائل در کتب فقهی به صورت مفصل بیان شده است اما مهمترین چیز در خطبه پند مردم، به حرکت در آوردن قلبهایشان و توجیه آنها به نسبت آن چه بدان در مناسبات مختلف نیاز دارند است.
[۱] تخریج آن گذشت.