(۲۹۲۶) سوال: در اثنای نماز تراویح در ماه مبارک رمضان برخی از افرادی که به جماعت نماز عشاء دیر می‌‌آیند هنگامی که می‌‌رسند نماز عشاء به پایان رسیده و امام و نمازگزاران در حال خواندن نماز تراویح هستند آن‌‌ها همراه آنان نماز عشاء را می‌‌خوانند و از این جهت که آن‌‌ها دو رکعت می‌‌خوانند هنگامی که سلام دادند صبر می‌‌کنند و سلام نمی‌‌‌‌دهند سپس هنگامی که امام و نمازگزاران شروع به خواندن دو رکعت بعدی نمودند آن‌‌ها دو رکعت بعدی از آن نماز عشاء که باقی مانده را با آن‌‌ها می‌‌خوانند سپس زمانی که چهار رکعت کامل شد همراه آنان نماز تراویح می‌‌خوانند. آیا این کار جایز است؟
جواب:
آن‌‌ها بلند نشده و نماز عشاء را به تنهایی کامل نمی‌‌کنند بلکه منتظر می‌‌مانند تا اینکه امام برای سلام بعدی بلند شود و هنگام که امام برای سلام بعدی تکبیر گفت آن‌‌ها از تشهد بلند شده و دو رکعت باقی مانده را همراه آنانان می‌‌خوانند این صورت مسأله بود.
جواب: این مسأله مبنی بر اصلی است و آن اصل این است: آیا اقتدا نمودن کسی که نماز فرض می‌‌خواند به کسی که نماز سنت می‌‌خواند جایز است؟ در این مسأله بین اهل علم اختلاف است برخی می‌‌گویند: جایز نیست که کسی که نماز فرض می‌‌خواند به کسی که سنت می‌‌خواند اقتدا کند زیرا در اینجا نماز مأموم از لحاظ درجه از نماز امام بالاتر است و ممکن نیست که کامل به ناقص اقتدا کند همچنین زیرا دو نماز متفاوت است و پیامبر ﷺ می‌‌فرماید: «إنما جعل الإمام لیؤتم به، فلا تختلفوا علیه»[۱](امام قرار داده شده تا به او اقتدا شود لذا با او مخالفت نکنید).
برخی از علما می‌‌گویند: جایز است کسی که نماز فرض می‌‌خواند به کسی که نماز سنت می‌‌خواند اقتدا کند و برای این قول خود به حدیث معاذ بن جبل J استدلال می‌‌کنند که همراه پیامبر ﷺ نماز می‌‌خواند سپس به سوی قوم خود باز می‌‌گشت و این نماز را برای آن‌‌ها می‌‌خواند. [۲]لذا به نسبت او نافله و برای آن‌‌ها نماز فرض محسوب می‌‌شد و می‌‌گویند این فعل را در زمان پیامبر ﷺ انجام می‌‌داده و انکار نشده است.
ادعای اینکه پیامبر ﷺ از آن مطلع نبوده صحیح نیست زیرا می‌‌گوییم: بعید است که پیامبر ﷺ از آن مطلع نباشد به خصوص از این جهت که از معاذ J نزد پیامبر ﷺ به خاطر طولانی خواندن نماز شکایت شد سپس بر فرض اینکه رسول الله ﷺ از آن آگاه نبوده الله À از آن آگاه است و اگر این امر ناپسند بود الله À آن را بیان می‌‌نمود زیرا الله À منکر را تأیید نمی‌‌کند و به همین دلیل الله À منافقین را با آن چیزی که در درون خود پنهان داشته رسوا نمود زیرا آن ناپسند بود.
صحابه Æ بر جایز بودن عزل (جلوگیری از باردارشدن) مرد از زنش در هنگام جماع به نازل شدن قرآن استدلال نمودند و معنای این استدلال آن‌‌ها این است که هر آنچه قرآن آن را تأیید نموده جایز است. در این جا می‌‌گوییم: فعل معاذ J با تأیید الله À جایز است و مخالفی ندارد و هنگامی که جایز بودن اقتدا کردن کسی که نماز فرض می‌‌خواند به کسی که سنت می‌‌خواند به وسیله‌‌ی سنت تقریری که الله À آن را در زمان پیامبر ﷺ تأیید نموده ثابت شده است دلالت می‌‌دهد بر اینکه قول به عدم جواز آن قول ضعیفی است.
بنابراین برای مرد جایز است که نماز فرض را پشت سر کسی که سنت می‌‌خواند بخواند و امام احمد O می‌‌گوید: کسی که نماز عشاء از او فوت شد اشکالی ندارد آن را پشت سر کسی که نماز تراویح می‌‌خواند بخواند.
بنابراین می‌‌گوییم: این فعلی که برخی از مردم آن را انجام می‌‌دهند همان‌‌طور که سؤال کننده نقل نمود فعلی جایز است لذا شخص هنگامی که به مسجد آمد و نماز عشاء از او فوت شده بود و آن‌‌ها را در حال خواندن نماز تراویح دید جایز است که به نیت نماز عشاء همراه آن‌‌ها نماز بخواند و برای هر کسی آنچه نیت نموده است سپس هنگامی که امام از نماز تراویح سلام داد هر آنچه از نماز عشاء باقی مانده بود را تکمیل می‌‌کند. اگر دو رکعت از نماز تراویح را درک نموده دو رکعت باقی را تکمیل می‌‌کند و اگر یک رکعت را درک نموده سه رکعت را تکمیل می‌‌کند.
اما قول کسانی که می‌‌گویند به خاطر اختلاف نیت جایز نیست می‌‌گوییم: اختلاف نیت تأثیری ندارد به این دلیل که اقتدا کردن کسی که نافله می‌‌خواند به کسی که نماز فرض می‌‌خواند حتی نزد کسانی که اقتدا نمودن کسی که نماز فرض می‌‌خواند به کسی که سنت می‌‌خواند را جایز نمی‌‌دانند، جایز است. می‌‌گویند: اگر انسان نماز سنت را پشت سر کسی که نماز فرض می‌‌خواند بخواند اشکالی ندارد و در هر حال اگر این کار را انجام دادند اشکالی ندارد.
آنچه در مورد آن توقف می‌‌کنم این است که آن‌‌ها تا اینکه امام وارد دو رکعت بعدی شود و نماز خود را همراه او تکمیل کنند منتظر می‌‌مانند در این مسأله توقف می‌‌کنم زیرا رسول الله ﷺ می‌‌فرماید: «فما أدرکتم فصلوا، و ما فاتکم فأتموا»[۳](هر آنچه را درک نمودید بخوانید و آنچه از شما فوت شد را تکمیل کنید) ظاهر این حدیث این است که نمازگزار هر آنچه همراه امامش از او فوت شد را به تنهایی تکمیل کند و منتظر نماند تا اینکه امام شروع به خواندن دو رکعت بعدی کند و می‌‌گوییم: هنگامی که امام از نمازی که آن را درک نمودی سلام داد آن را کامل کن و منتظر نباش تا اینکه امام در نماز دیگری وارد شود.
[۱] تخریج آن گذشت.
[۲] تخریج آن گذشت.
[۳] تخریج آن گذشت.
