(۲۹۲۵) سوال: برای یکی از نمازها به مسجد رفتم دیدم که نماز جماعت تمام شده است و دیدم که شخصی به تنهایی نماز می‌‌خواند گمان کردم که می‌‌خواهد نمازش را کامل کند لذا در کنار او صف بستم و بعد از اینکه سلام داد بلند شدم تا اینکه نمازم را تکمیل کنم و بعد از اتمام نمازم گفت: من نمازم سنت می‌‌خواند نه نماز فرض  بنابراین حکم اقتدای کسی که نماز فرض می‌‌خواند به کسی که نماز سنت می‌‌خواند چیست؟ آیا این نماز ما نماز جماعت محسوب می‌‌شود یا خیر؟

جواب:

اقتدا کردن کسی که نماز فرض می‌‌خواند به کسی که نماز سنت می‌‌خواند جایز است و دلیل آن این است که معاذ بن جبل J همراه پیامبر ﷺ نماز عشاء را می‌‌خواند سپس به سوی قومش می‌‌رفت و این نماز را برای آن‌‌ها می‌‌خواند. لذا به نسبت او نافله و برای آن‌‌ها نماز فرض محسوب محسوب می‌‌شد.
چنین چیزی در زمان پیامبر ﷺ رخ داده و هر آنچه در زمان پیامبر ﷺ رخ داده و الله À آن را تأیید کرده یا اینکه پیامبر ﷺ بعد از اینکه دانسته آن را تأیید کرده اگر از عبادات باشد جایز و مشروع است.
بنابراین می‌‌گوییم: اقتدا کردن کسی که نماز فرض می‌‌خواند به کسی که سنت می‌‌خواند به دلیل حدیث معاذ بن جبل J جایز است و اشکالی ندارد.
برخی از اهل علم می‌‌گویند: اقتدای کسی که نماز فرض می‌‌خواند به کسی که نماز سنت می‌‌خواند جایز نیست زیرا در این صورت نماز مأموم کامل‌‌تر از نماز امام است و شایسته نیست که مأموم کامل‌‌تر از امام باشد و این دلیل آوردن در مقابل نص است لذا عبرتی ندارد.
جواب برخی از آن‌‌ها به حدیث معاذ J که پیامبر ﷺ از آن اطلاع نداشته جواب محکمی نیست زیرا اگر از باب جدل تسلیم شده که پیامبر ﷺ از آن اطلاع نداشته بدون شک الله À از آن مطلع است و اگر این فعل مورد رضایت و تأیید الله À نبود آن‌‌ها را بر این کار تأیید نمی‌‌کرد.
به همین دلیل اگر چیزی رخ داده باشد که از پیامبر مخفی بماند و الله À از آن راضی نباشد آن را بیان می‌‌کند همان‌‌طور که در فرموده‌‌ی الله À است: {يَسْتَخْفُونَ مِنَ النَّاسِ وَلَا يَسْتَخْفُونَ مِنَ اللَّهِ وَهُوَ مَعَهُمْ إِذْ يُبَيِّتُونَ مَا لَا يَرْضَىٰ مِنَ الْقَوْلِ وَكَانَ اللَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطًا }[نساء: ۱۰۸](آن‌‌ها (زشتکاری‌‌های خود را) از مردم پنهان می‌‌دارند، اما (نمی‌‌توانند) از الله پنهان ‌‌دارند و الله با ایشان است هنگامی که در جلسات شبانه سخنانی را که الله نمی‌‌پسندد را می‌‌گفتند و الله به آنچه انجام می‌‌دهند احاطه دارد) و با این آیه می‌‌دانیم که هر فعلی که در زمان پیامبر ﷺ و در زمان نازل شدن وحی رخ می‌‌داده و الله À آن را انکار نکرده از امور جایز است و اگر دلیل ثابت شده و و مخالف نفی شده واجب است که به مقتضای دلیل قائل شویم بنابراین اقتدای کسی که نماز فرض می‌‌خواند به کسی که نافله می‌‌خواند جایز است.
آیا جماعت محسوب می‌‌شود؟ می‌‌گوییم: بله، نماز تو همراه او جماعت محسوب می‌‌شود هرگاه گروهی که نماز از آن‌‌ها فوت شده وارد مسجد شدند برای آن‌‌ها شایسته است که به صورت جماعت نماز بخوانند تا اینکه پاداش جماعت برای آن‌‌ها حاصل شود ولی پاداش این جماعت مانند پاداش نماز جماعت قبلی و اصلی نیست زیرا غالبا تعدا کمتر و از آن جماعت تخلف نموده‌‌اند.
گفتم: مستحب است که نماز جماعت بخوانند زیرا پیامبر ﷺ می‌‌فرماید: «صلاة الرجل مع الرجل أزکی من صلاته وحده، و صلاته مع الرجلین أزکی من صلاته مع الرجل، و ما کان أکثر فهو أحب إلی الله» (نماز یک شخص همراه یک نفر دیگر بهتر از نماز به تنهایی است و نماز یک نفر همراه همراه دو نفر بهتر از نماز همراه یک نفر است و هر چه تعداد بیشتر باشد نزد الله محبوب‌‌تر است) و این عام است که شامل جماعت اولی و اصلی و جماعت دومی که به خاطر ضروت از دست دادن جماعت اولی برپا شده می‌‌شود.
قول برخی از اهل علم که گفته‌‌اند: کسانی که به مسجد بعد از اتمام نماز جماعت آمدند به صورت جماعت نماز نخوانند، این قول دلیلی بر آن نیست و اثری که از ابن مسعود J روایت می‌‌کنند قضیه‌‌ی عینی است که بر صورت‌‌ها و اسبابی حمل می‌‌شود که گاها برای ما معلوم و برخی اوقات برای ما نامشخص است. چه بسا ابن مسعود J برگشته و در خانه‌‌اش به خاطر اموری که در آن وقت آن را معتبر دانسته نماز خوانده است و آن هم اینکه می‌‌ترسید اگر نماز می‌‌خواند و عوام او را می‌‌دیدند گمان می‌‌کردند از جمله نمازهای مشروع است یا اینکه دوست ندارد پشت سر این امام نماز بخواند یا به خاطر اسبابی دیگر و آنچه بر این قضیه دلالت می‌‌دهد این است که صاحب مغنی O ذکر نموده که از جمله کسانی که از آن‌‌ها مستحب بودن نماز جماعت برای کسانی که جماعت اولی از آن‌‌ها فوت شده روایت شده است، ابن مسعود J است. ‌‌همان‌‌طور که برای کسانی که از آن مطلع هستند مشخص است.
بنابراین قائل شدن به اینکه خواندن نماز جماعت بعد از جماعت اولی به نسبت کسانی که از آن‌‌ها فوت شده بدعت، مکروه یا شبیه این‌‌ها است وجهی ندارد به خصوص که از پیامبر ﷺ ثابت شده که مردی وارد شد و خواست به تنهایی نماز بخواند پیامبر ﷺ فرمود: «من یقوم مع هذا فیتصدق علیه؟ » (چه کسی با نماز خواندن همراه او به او صدقه می‌‌دهد) لذا یکی از اصحاب همراه او نماز خواند و این دلیلی بر این است که خواندن نماز به صورت جماعت بعد از جماعت اولی به دلیل امر پیامبر ﷺ به آن مشروع است.
اما قول کسانی که می‌‌گویند: در این صدقه دهند و صدقه گیرنده وجود دارد لذا بر این قضیه کسی که بعد از نماز جماعت آمده قیاس گرفته نمی‌‌شود.
می‌‌گوییم: اگر رسول الله ﷺ به کسی که قبلا نماز جماعت خوانده امر نموده که به خاطر او دوباره بخواند پس چطور می‌‌شود به نسبت کسی که اصلا نماز جماعت نخوانده است؟ لذا مستحب بودن نماز جماعت به نسبت آن‌‌ها اولیت دارد و اشکالی ندارد که بگوییم: همه‌‌ی شما صدقه دهند و صدقه گیرنده هستید.
بله، اگر برپا شدن جماعت دوم در مسجد عادی شود به طوری که همیشه تکرار شود، یک گروه نماز می‌‌خوانند سپس بعد از آن‌‌ها گروهی دیگر نماز می‌‌خوانند بدون شک از اموری است که از آن نهی می‌‌شود زیرا منجر به متقرق شدن مسلمانان و سستی نمودن در آمدن به جماعت اولی است و مفاسدی را در بر دارد لذا فرق گذاشته می‌‌شود بین امری که پیش می‌‌آید و امری که همیشگی است لذا برپایی جماعت دیگر به صورت همیشگی بدون شک از آن نهی می‌‌‌‌شود زیرا از شیوه‌‌ی صحابه Æ نبوده است ولی که اگر از شخصی بدون قصد و به خاطر ضرورت نماز جماعت فوت شد در این حال بدون شک مستحب است که به صورت جماعت نماز بخوانند و به صورت انفرادی نماز نخوانند و هرگاه هر یک از مردم به صورت گروهی بعد از اینکه امام سلام داد وارد مسجد شدند سپس گفتند: به صورت جماعت نماز نمی‌‌خوانیم هر کسی به تنهایی نماز بخواند بدون شک باعث تفرقه بین مسلمانان می‌‌شود بنابراین جمع شدن آن‌‌ها بر یک امام و خواندن نماز به صورت جماعت به همبستگی و انسجام نزدیک‌‌تر است تا اینکه هر یک جدا از دیگری به تنهایی نماز بخواند و این قضیه برای کسی که در آن بیاندیشد واضح و آشکار است بلکه به صراحت در احادیثی که از رسول الله ﷺ از قولش ذکر نمودیم بیان شده است: «من یتصدق علی هذا؟ » همچنین از جمله آنچه از قولش ذکر نمودیم: «صلاة الرجل مع الرجل أزکی من صلاته وحده» الله توفیق دهنده است.
سؤال: شیخ بزرگوار! آیا نماز دو نفر با هم نماز جماعت محسوب می‌‌شود؟
جواب: نماز دو نفر با هم نماز جماعت محسوب می‌‌شود.