(۲۹۱۹) سوال: هنگامی که شخص در حال خواندن نماز نافله باشد و شخص دیگری بیاید و همراه او نماز فرض بخواند آیا قرائتش را به صورت جهری کند و نماز فرض را کامل کند یا اینکه او از نمازش سلام دهد و نفر دوم را رها کند تا اینکه خود به تنهایی نمازش را کامل کند؟ آیا این‌‌گونه نماز درست است؟

جواب:

این مبنی بر اختلاف بین اهل علم است در اینکه آیا امامت کسی که نافله می‌‌خواند برای کسی که نماز فرض می‌‌خواند درست است؟ این مسأله‌‌ی اختلافی مشهوری است.
برخی از اهل علم می‌‌گویند: جایز نیست کسی که نماز فرض می‌‌خواند به کسی که نماز سنت می‌‌خواند اقتدا کند زیرا نمی‌‌شود که کسی که بالاتر است (به نسبت رتبه‌‌ی نماز) پشت سر کسی که پایین‌‌تر است نماز بخواند. نماز فرض بالاتر از نماز سنت است لذا چگونه کسی که نافله می‌‌خواند امام کسی شود که نماز فرض می‌‌خواند در حالی که او در عبادتش از کسی که نافله می‌‌خواند بالاتر است؟
برخی می‌‌گویند که امامت کسی که نافله می‌‌خواند برای کسی که نماز فرض می‌‌خواند جایز است.
این قول راجح است زیرا معاذ بن جبل J همراه رسول الله ﷺ نماز عشاء را می‌‌خواندند سپس به سوی قوم خود برگشته و این نماز را برای آن‌‌ها می‌‌خواندند واین نماز به نسبت ایشان نافله و برای قومش نماز فرض محسوب می‌‌شد و بر او انکار نکرد.
اگر کسی بگوید: شاید پیامبر ﷺ از این قضیه خبر نداشت؟ می‌‌گوییم: این اختلاف آشکار است و اگر فرض کنیم رسول الله ﷺ از این قضیه خبر نداشتند الله À او را آگاه می‌‌ساختند و اگر این کار از جمله کارهایی بود که الله À برای بندگانش راضی نبود آن را بیان می‌‌نمود. به همین دلیل الله À برای رسول الله ﷺ حال منافقین را هنگامی که کاری را انجام می‌‌دادند که مورد رضایتش نبود و بر مؤمنین پوشیده بود بیان می‌‌کرد همان‌‌طور که الله À می‌‌فرماید: {يَسْتَخْفُونَ مِنَ النَّاسِ وَلَا يَسْتَخْفُونَ مِنَ اللَّهِ وَهُوَ مَعَهُمْ إِذْ يُبَيِّتُونَ مَا لَا يَرْضَىٰ مِنَ الْقَوْلِ}[نساء: ۱۰۸](آن‌‌ها (زشتکاری‌‌های خود را) از مردم پنهان می‌‌دارند، اما (نمی‌‌توانند) از الله پنهان ‌‌دارند و الله با ایشان است هنگامی که در جلسات شبانه سخنانی را که الله نمی‌‌پسندد را می‌‌گفتند) و زیرا صحابه Æ برای جایز بودن یک چیز به تأیید الله À به نسبت خود استدلال می‌‌کردند، جابر بن عبدالله J می‌‌گوید: «کنا نعزل و القرآن ینزل» (ما عزل (جلوگیری از بچه‌‌دار شدن) می‌‌کردیم در حالی که قرآن نازل می‌‌شد) یعنی اگر این فعل از جمله‌‌ چیزهایی بود که از آن نهی شده قرآن از آن نهی می‌‌کرد.
لذا مهم اینکه قول راجح این است که جایز است کسی که نافله می‌‌خواند امام کسی شود که نماز فرض می‌‌خواند، بنابراین هرگاه شخصی وارد مسجد شد و در آن مردی بود و به او گفت: می‌‌خواهم که با من نماز جماعت بخوانی بلند شده و با او نماز می‌‌خواند لذا برای امام نافله محسوب شده و برای او نماز فرض محسوب می‌‌شود.
اما اگر آمد در حالی که شخص شروع به نماز خواندن کرده بود این مساله نیز محل اختلاف است و آن هم اینکه آیا نیت امامت یا اقتدا کردن در اثنای نماز درست است یا خیر؟ برخی از علما می‌‌گویند: جایز نیست که انسان از نماز انفرادی به امامت تغییر حالت دهد و برخی از علما می‌‌گویند: جایز است و این قول صحیح است و دلیل آن حدیث ابن عباس Ç است که شبی نزد خاله‌‌اش میمونه È خوابید و پیامبر ﷺ شب از خواب بیدار شد تا اینکه نماز بخواند لذا ابن عباس Ç نیز از خواب بیدار شد و همراه او نماز خواند. پیامبر ﷺ او را از وارد شدنش همراه او در نماز منع نکرد و اگر این کار ممنوع بود پیامبر ﷺ او را منع می‌‌کرد و هر آنچه در نماز نافله ثابت است در نماز فرض نیز ثابت است و دلیلی بر ممنوعیت آن در نماز فرض وجود ندارد.
بنابر قول راجح هرگاه به مسجد آمدی در حالی که شخصی نماز می‌‌خواند اشکالی ندارد که بگویی: تو امام من هستی و به وی اقتدا کنی، لذا اگر نماز سری باشد مانند نمازهای روز قرائت را در آن به صورت جهری نمی‌‌کند و اگر نماز جهری باشد مانند نمازهای شب آنچه آشکار است بر سری بودن خود باقی می‌‌ماند زیرا محافظت نمودن بر آن حالتی که نمازش را شروع کرده بهتر از این است که محافظت نماید بر آنچه نماز کسی دیگر بر آن شروع شده است و جهری و سری بودن نماز از امورچ واجب نیست که بگوییم: واجب است که جهری یا سری بخواند لذا اگر به صورت سری خواند اشکالی ندارد و این قول راجح نزد من است و اگر به صورت سری خواند نیز اشکالی ندارد.
خلاصه‌‌ی جواب: برای انسان جایز است هرگاه وارد مسجد شد در حالی که نماز از او فوت شده بود از کسی درخواست کند تا اینکه همراه او به صورت جماعت نماز بخواند و فرقی ندارد شخصی که وراد می‌‌شود امام شود یا اینکه امام کسی شود که در مسجد است.
دوم: اگر نماز جهری بود همان‌‌طور که در نماز شب است و کسی که در مسجد است امام شد در حالی نمازش را قبلا خوانده بود جایز است که به خاطر رعایت حال مأموم که این نمازی که می‌‌خواند از نمازهای جهری است به صورت جهری بخواند همچنین جایز است به خاطر رعایت نماز خودش که نافله است به صورت سری بخواند و این نزد من بهتر است در صورتی که او را در حالی یافت که نمازش را شروع کرده بود و اگر این کسی که می‌‌خواهد همراه او نماز بخواند شروع به خواندن نماز نافله کرده بود دو رکعت را تکمیل کند سپس بقیه‌‌ی نماز را خودش بخواند اما اگر او را قبل از وارد شدن به نماز یافت و گفت: می‌‌خواهم برایم نماز بخوانی نماز را به صورت کامل همراهش می‌‌خواند یعنی اگر نماز چهار رکعتی باشد چهار رکعت و اگر سه رکعتی باشد سه رکعت می‌‌خواند و به همین صورت.
سؤال: شیخ بزرگوار! رسول الله ﷺ می‌‌فرماید: «من یتصدق علی هذا فیصلی معه» (چه کسی با نماز خواندن همراه او به او صدقه می‌‌دهد)؟
جواب: بله، این در مورد مردی است که وارد شد و پیامبر ﷺ نزد اصحابش بود لذا فرمود: «ألا رجل یتصدق علی هذا فیصلی معه؟ »(کسی نیست که با نماز خواندن همراه او به او صدقه بدهد) لذا یکی بلند شد و همراه او نماز خواند و این دلیل بر مشروعیت نماز جماعت برای کسانی است که نماز از آن‌‌ها فوت شده است بنابراین هرگاه گروهی وارد مسجد شدند و نماز تمام شده بود آنچه در حق آن‌‌ها مشروع است این است که به صورت جماعت نماز بخوانند زیرا رسول الله ﷺ به اقامه‌‌ی نماز جماعت بعد از اینکه همراه اصحابش خوانده بود دستور داد.