(۲۹۰۲) سوال: برخی از امام‌‌ها در نمازهای جهری مانند مغرب، عشا و صبح بعد از خواندن سوره‌‌ی فاتحه در خواندن سوره‌‌ی بعد از آن شتاب می‌‌کنند و برای مأموم فرصتی برای خواندن سوره‌‌ی فاتحه قرار نمی‌‌دهند، امام‌‌هایی چنین کاری را انجام می‌‌دهند به چه چیزی نصیحت می‌‌کنید؟ و بر مأموم چه چیزی است اگر در دو رکعت اول سوره‌‌ی فاتحه را نخواند؟

جواب:

امام‌‌هایی که چنین کاری را انجام می‌‌دهند و بین سوره‌‌ی فاتحه و خواندن سوره‌‌ی بعد از آن سکوت نمی‌‌کنند امکان دارد این فعل از آن‌‌ها از روی جهل یا از روی علم باشد.

از روی علم از این جهت که در حدیث سمرة J که در دو جا سکوت ثابت است که یکی از آن‌‌ها بعد تلاوت سوره‌‌ی فاتحه است علما در تصحیح آن اختلاف نموده‌‌اند برخی از آن‌‌ها آن را صحیح دانسته و به آن عمل می‌‌کنند و می‌‌گویند: برای امام مشروع است بعد از خواندن سوره‌‌ی فاتحه سکوت کند و سکوتی که وارد شده مطلق است و همان‌‌طور که برخی از فقها آن را به مقدار خواندن سوره‌‌ی فاتحه توسط مأموم محدود می‌‌کنند، محدود نیست بلکه سکوت مطلق است برای اینکه بین تلاوتی که فرض و تلاوتی که سنت است فاصله ایجاد کند و برخی از علما این حدیث را صحیح نمی‌‌دانند و نظرشان بر این است که شایسته است تلاوت بعد از سوره‌‌ی فاتحه به آن وصل شود و نمی‌‌توان کسی را بعد از بررسی و اجتهاد بر یکی از این دو قول وادار نمود.

نظر ما بر این است که حدیث حجت است و حافظ ابن حجر O آن را در (فتح الباری) ثابت دانسته و می‌‌گوید: از پیامبر ﷺ این سکوت ثابت شده و این به نسبت امام است.

به نسبت مأموم بنابر قولی که ترجیح دادیم سوره‌‌ی فاتحه را می‌‌خواند هر چند که امام در حال خواندن باشد به دلیل عموم فرموده‌‌ی رسول الله ﷺ: «لا صلاة لمن لم یقرأ بأم القرآن»[۱](نماز کسی که سوره‌‌ی فاتحه را نخواند درست نیست) و این حدیث در صحیح بخاری و مسلم و غیر از این دو ثابت است. در حدیث عبادة بن صامت J در سنن آمده که پیامبر ﷺ برای آن‌‌ها نماز صبح خواند و زمانی که به طرف آن‌‌ها روی برگرداند فرمود: «لعلکم تقرؤون خلف إمامکم»؟ قالوا: نعم. قال: «لا تقعلوا إلا بأم القرآن، فإنه لا صلاة لمن لم یقرأ بها»(شاید شما پشت سر امام خود تلاوت می‌‌کنید؟ گفتند: بله، فرمود: این کار را مگر برای سوره‌‌ی فاتحه انجام ندهید زیرا نماز کسی که آن را نخواند درست نیست) و این آشکار است بر اینکه مأموم حتی در نمازهای جهری سوره‌‌ی فاتحه را می‌‌خواند زیرا این نماز، نماز صبح بود و نماز صبح جهری است بنابراین این حدیث واضح است که مأموم سوره‌‌ی فاتحه را می‌‌خواند هر چند امام نیز می‌‌خواند و بر این مسأله عموم حدیث سابق که به آن اشاره نمودیم دلالت دارد.

بنابراین به مأموم می‌‌گوییم: سوره‌‌ی فاتحه را بخوان اگر آن را قبل از اینکه امام سوره‌‌ی بعدی را شروع کند خواند که هیچ و اگر قبل از تمام کردن سوره‌‌ی فاتحه امام شروع به سوره‌‌ی بعدی نمود آن را ادامه بده تا اینکه آن را کامل کنی.

سؤال: شیخ بزرگوار! نظرم این است که سخت است مأموم سوره‌‌ی فاتحه را بخواند در حالی که امام در حال خواندن است زیرا باعث تشویش در قرائت و نادرست شدن آن می‌‌شود چون مأموم به صورت سری و امام به صورت جهری می‌‌خواند؟

جواب: امیدوارم که منظور از کلمه‌‌ی (مِن) در گفته‌‌ات: (من الصعب) برای تبعیض باشد نه برای بیان نمودن جنس زیرا همان‌‌طور که گفتی بر برخی از مردم خواندن سوره‌‌ی فاتحه در صورتی که امام می‌‌خواند سخت است و بر برخی سخت نیست و ممکن است که بخواند در حالی که امام می‌‌خواند و این چیزی است که آن را تجربه نموده‌‌ایم.

سؤال: شیخ بزرگوار! به نسبت کسی که بر او سخت است چه کاری انجام دهد؟

جواب: سعی کند بخواند.

[۱] تخریج آن گذشت.