(۲۸۱۰) سوال: اقوال درست پیرامون نماز خواندن شخص به تنهایی پشت امام چیست؟ از شیخ بزرگوار درخواست دارم که پیرامون این موضوع به من جواب کامل بدهد؟
جواب:
پیرامون نماز شخص به تنهایی پشت صف نزد علما سه قول وجود دارد:
اول: درست است. اما انسان با سنت مخالفت میکند چه در صورتی که صف جلویی کامل یا غیر کامل باشد واین قول مشهور نزد مذاهب امامان سهگانه مالک، ابوحنیفه، شافعی و روایتی از امام O و تمام امامان مسلمانان است و فرمودهی پیامبر ﷺ: «لا صلاة لمنفرد خلف الصف»[۱](نماز کسی که به تنهایی پشت سر امام نماز میخواد درست نیست) را بر نفی کمال و نه نفی صحت حمل نمودهاند.
دوم: نماز انسان به تنهایی پشت صف یک رکعت یا بیشتر باطل است چه صف جلویی کامل و چه ناقص باشد و این گروه به عموم فرمودهی رسول الله ﷺ استدلال نمودهاند: «لا صلاة لمنفرد خلف الصف»[۲](نماز کسی که به تنهایی پشت سر امام نماز میخواد درست نیست) و پیامبر ﷺ مردی را دید که پشت صف نماز میخواند لذا به او دستور داد که نمازش را دوباره بخواند.
سوم (قول وسط): هنگامی که صف کامل باشد نماز پشت صف به تنهایی درست جایز و درست است، این ترجیح شیخ الاسلام ابن تیمیه O است و این قول درست است. لذا هنگامی که به مسجد آمدی و دیدی که صف از چپ و راست کامل است اشکالی ندارد که به تنهایی نماز بخوانی و نمازت درست است. به دلیل فرمودهی الله À: {فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ}[تغابن: ۱۶](پس تا (جایی که) می‌توانید تقوای الله را پیشه کنید) و توانایی بیش از این برای تو وجود ندارد زیرا به غیر از این حالت یا اینگونه است که یک نفر را از صف بکشی تا اینکه کنارت نماز بخواند یا اینکه جلو بروی و در کنار امام نماز بخوانی یا اینکه نماز خواندن با جماعت را رها کنی و به تنهایی نماز بخوانی و یا اینکه به تنهایی پشت صف نماز بخوانی زیرا توانایی ورود در صف را نداری. اینها چهار حالت بودند.
اینکه یک نفر را از صف به عقب بکشی تا اینکه در کنار تو نماز بخواند که در این کار چهار محذور وجود دارد:
اول: ایجاد فاصله در صف و این کار قطع نمودن صف است.
دوم: انتقال شخص از مکانی که بهتر است به مکانی که پایینتر از آن است.
سوم: غالبا باعث ایجاد حواس پرتی در شخص میشود.
چهارم: حرکت کردن کل صف زیرا عادت بر این است که اگر فاصلهای در صف ایجاد شد برخی به برخی دیگر نزدیک میشوند که در این صورت کل صف بدون سبب سبب شرعی حرکت میکنند.
اما اینکه انسان جلو برود و در کنار امام نماز بخواند؛ذ در این کار چند محذور وجود دارد:
اول: اگر شخص جلو برود و در کنار امام نماز بخواند فعلش خلاف سنت است زیرا سنت بر این است که امام در جایگاهش تنها باشد تا اینکه به عنوان امام باشد که به وی اقتدا میشود و هنگامی که شخص دیگری در کنارش صف ببندد گویا مردم دو امام دارند و قصهی ابوبکر J این قضیه را رد نمیکند هنگامی که پیامبر ﷺ آمد در حالی که ابوبکر J برای مردم نماز میخواند و در اثنای نماز آمد و در سمت چپ ابوبکر J نشست و نماز را به اتمام رساند در حالی که ابوبکر J در سمت راستش بود.[۳]زیرا این در حالت ضرورت بود و ابوبکر J برایش جایی در صف نبود.
دوم: از سر و گردن مردم گذشتن برای رسیدن به صف اول و اگر در مسجد دو صف باشد از دو صف گذشته و اگر سه صف باشد از سه صف گذشته است و به همین صورت و این باعث ایجاد حواس پرتی و اذیت نمازگزاران میشود.
اگر به او گفتیم: به سمت امام جلو برو و شخصی دیگر آمد و مکان دیگری در صف نیافت و گفتیم: به سمت امام برو و رفت و نفر سوم آمد و گفتیم: برو و رفت؛ کسانی که در کنار امام هستند یک صف کامل را تشکیل میدهند و این بدون شک مخالفت سنت است.
اما اینکه جماعت را رها کند و به تنهایی نماز بخواند با این کار هم جماعت و هم صف را از دست میدهد و معلوم است که اگر همراه با جماعت نماز بخواند در حالی که در صف تنها ایستاده باشد بهتر از این است که چه در مکان و چه در صف تنها باشد و خود را از جماعت جدا کند و نه در صف و نه در اعمال همراه آنها باشد و این قول همانطور که میبینی بر ترجیح آن حدیث و بررسی نظری دلالت دارد و الله À هیچ کسی را بیش از تواناییاش مکلف نمیکند.
لذا قول راجح نزد من این است که اگر انسان آمد و صف کامل شده بود پشت صف همراه با جماعت نماز بخواند.
[۱] تخریج آن گذشت.
[۲] تخریج آن گذشت.
[۳] تخریج آن گذشت.
