(۲۶۸۴) حدود مشروعیت استخاره در عبادات

(۲۶۸۴) سوال: از صحابه وارد شده که گفته‌‌اند: «کان رسول الله ﷺ یعلمنا الإستخارة فی أمورنا کما یعلمنا السورة من القرآن»[۱](رسول الله ﷺ به ما نماز استخاره را یاد می‌‌داد، همان‌‌طور که سوره‌‌ای از قرآن را یاد می‌‌داد)، سؤالم این است: آیا استخاره فقط در امور دنیوی است یا در امور تعبدی نیز است؟ آیا مثلا هنگامی که می‌‌خواهم به حج یا جهاد بروم استخاره نمایم؟ و اگر جواب مثبت است، چگونه بین آن و بین دعای استخاره جمع ببندم که در آن آمده‌‌: بارالها! اگر می‌‌دانی که سفرم به حج یا جهاد، برایم در دین، دنیا و فرجام کارم خیر است، آن را برایم مقدور بگردان و اگر می‌‌دانی که برایم شر است تا آخر… ، مثلا چطور در حج که فرض است، خیر در درین نباشد؟ همان‌‌طور چطور رفتن به جهاد که فرض عین است، شر باشد؟ لطفا توضیح دهید. جزاکم الله خیرا.

جواب:

حدیثی که پیرامون نماز استخاره از پیامبر ﷺ وارد شده، حدیثی شامل و عام است در تمام اموری که برای انسان اهمیت دارد و نمی‌‌داند که خیر در انجام آن یا ترک نمودنش است، لذا از الله À طلب استخاره می‌‌کند، اما شامل امور فرض بر شخص نمی‌‌شود، زیرا امور فرض در آن بر شخص بدون شک خیر است.

بنابراین هنگامی که حج بر انسان واجب شد و شروط وجوب تکمیل شد، بر او لازم است که بدون استخاره حج نماید، همان‌‌طور که هنگامی که مثلا برای نماز ظهر اذان داده شد، بر او واجب است که بدون استخاره آن را بخواند، همچنین هنگامی که جهاد بر او واجب شد و به نسبتش فرض عین شد، واجب است که بدون استخاره به جهاد برود.

اما اگر یک چیز مشروع باشد ولی واجب نباشد، ممکن است که استخاره در آن وارد شود، به این معنا که مشروعات برخی از برخی دیگر بهتر هستند، برخی اوقات انسان می‌‌خواهد عمره انجام دهد یا حج سنت انجام دهد ولی نمی‌‌داند که حج بهتر است یا اینکه در کشورش برای دعوت و راهنمایی مردم و رسیدگی به مصالح خانواده‌‌اش باقی بماند؟ در این صورت از الله À استخاره می‌‌کند، نه از این جهت که در فضیلت عمره شک دارد، بلکه از این جهت که شک دارد آیا در این زمان رفتن به عمره بهتر است یا اینکه در کشورش باقی بماند؟ و این امر واردی است و استخاره در آن ممکن است.

و کسی که در حدیث استخاره و هدی پیامبر ﷺ بیندیشد، می‌‌داند که استخاره جز در امری که انسان در آن متردد است وارد نمی‌‌شود، اما امری که در آن تردیدی ندارد، استخاره در آن مشروع نیست و همان‌‌طور که گذشت در امور واجب احتمال تردید و شک در انجام آن وارد نمی‌‌شود؛ زیرا واجب است در هر صورت انجام شود، مادامی که شروط وجوب موجود باشد.

[۱] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: لقد ورد عن الصحابة رضي الله عنهم أنهم قالوا: «كان رسول الله صلى الله عليه وسلم يعلمنا الاستخارة في كل أمر من أمورنا كما يعلمنا السورة من القرآن». وسؤالي: هل الاستخارة في الأمور الدنيوية فقط، أم في الأمور التعبدية أيضًا؟ فهل أستخير الله عندما أريد الذهاب إلى الحج مثلا أو الجهاد؟ وإذا كان الجواب بالإيجاب، فكيف أُوَفِّقُ بينه وبين ما ورد في دعاء الاستخارة: اللهم إن كنت تعلم أن سفري إلى الحج أو الجهاد مثلا خير لي في ديني ومعاشي وعاقبة أمري فاقدره لي وإن كنت تعلم أن في هذا الأمر شرا لي في ديني الخ. فكيف لا يكون في الحج – وهو فرض- خير لي في ديني؟ وكيف يكون في الذهاب إلى الجهاد شر وهو فرض عين؟ أرجو توضيح ذلك جزاكم الله خيرا؟

فأجاب رحمه الله تعالى: الحديث الوارد عن النبي صلى الله عليه وسلم في الاستخارة شامل عام في كل أمر يَهِمُّ به الإنسان ولا يدري الخيرة في فعله أم في تركه، فإنه يستخير الله تعالى، ولكنه لا يتناول الأمور المفروضة على المرء؛ لأن فعل الأمور المفروضة على المرء خير بلا شك.

وعلى هذا فإذا وجب الحج على الإنسان وتمت شروط الوجوب فإن عليه أن يحج بدون استخارة، كما أنه إذا أُذن لصلاة الظهر مثلا فإنه يجب عليه أن يصلي بدون استخارة، وكذلك إذا وجب عليه الجهاد فصار فرض عين عليه فإنه يجب عليه أن يجاهد بدون استخارة.

ولكن إذا كان الشيء مشروعًا وليس بواجب عليه فإنه يمكن أن تدخل فيه الاستخارة، بمعنى أن المشروعات بعضها أفضل من بعض، فقد يريد الإنسان أن يعتمر عمرة تطوع، أو يحج حج تطوع، ولكن لا يدري الحج أفضل أم بقاؤه في بلده للدعوة إلى الله، والإرشاد وتوجيه المسلمين، والقيام بمصالح أهله وبيته أفضل؟ فيستخير الله – سبحانه وتعالى-، لا لأنه قد شك في فضل العمرة، ولكن لأنه قد شك هل الذهاب إلى العمرة في هذا الوقت أفضل أم البقاء في بلده أفضل؟ وهذا أمر وارد ويمكن فيه الاستخارة. ومن تأمل حديث الاستخارة وهدي النبي صلى الله عليه وسلم يعلم أنها لا تشرع إلا في الأمر الذي يتردد فيه الإنسان، أما الأمر الذي ليس فيه تردد فإنه لا تشرع فيه الاستخارة، وكما أسلفت أن الأمور الواجبة لا تحتمل التردد والشك في فعلها؛ لوجوب القيام بها على كل حال ما دامت شروط الوجوب موجودة.