(۲۳۷۹) حکم حرکت امام در نماز بدون عذر

(۲۳۷۹) سوال: در اوقات نماز که وارد برخی از مساجد شدم و پشت سر امام با برادران مسلمانم نماز خواندم و دیدم که امام برخی اوقات بدون عذر حرکت می‌کند و هنگامی که این را دیدم بر دلم سخت آمد و به فکر افتادم که آیا این حرکت در نماز جایز است؟ یا حرکت غیر شرعی است؟ لطفاً مرا راهنمایی کنید جزاکم الله خیرا.

جواب:

حرکت در نماز به پنج قسمت تقسیم می‌شود:

حرکت واجب: هر حرکتی که فعل واجب در نماز بر آن معلق باشد مانند این که انسانی در جهت غیر قبله نماز بخواند و شخصی بیاید و او را با خبر سازد که قبله در جهت راست یا چپش قرار دارد پس چرخیدن به جهت قبله بر او واجب است مثل کاری که اهل قباء انجام دادند، هنگامی که در نماز صبح بودند و یکی به آنها خبر داد که قبله از بین المقدس به سوی کعبه تغییر کرده است ایشان که جهتشان به سوی شام بود به سمت کعبه تغییر دادند و این حرکت واجب است.

و حرکت مستحب: حرکتی که فعل مستحب در نماز به آن وابسته باشد مثل وقتی که در صف جای خالی پیش می‌آید و با حرکت به سویش، آن را پر کند حال آن جالی خالی در جلوی او یا راستش یا در سمت چپش باشد که با نزدیک شدن به کناریش یا با رفتن به صف جلویش آن جای خالی را پر می‌کند که این حرکت مستحب است.

و حرکت مباح: حرکتی کمی است که از روی نیاز و حاجت باشد مثل کاری که رسول الله هنگامی که با اصحابش نماز می‌خوانده است انجام داده است: «كَانَ يُصَلِّي وَهُوَ حَامِلٌ أُمَامَةَ بِنْتَ زَيْنَبَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ فَإِذَا سَجَدَ وَضَعَهَا، وَإِذَا قَامَ حَمَلَهَا»[۱] (رسول الله ﷺ نماز می‌گزارد و امامه دختر زینب دختر رسول الله ﷺ را بر دوش گرفته بود هنگامی که رسول الله ﷺ سجده می‌کرد او را بر زمین می‌نهاد و چون می ایستاد او را بر دوش می‌گرفت) و این حرکت مباح می‌باشد.

و همچنین از قسم حرکات مباح حرکتی است که زیاد باشد ولی از روی ضرورت انجام گیرد همانطور که الله À می‌فرماید: {فَإِنۡ خِفۡتُمۡ فَرِجَالًا أَوۡ رُكۡبَانࣰا} [سوره البقرة: ۲۳۹] (پس اگر (از دشمن و غیره) ترسیدید، در حال پیاده یا سواره (نماز را بجای آورید)) یعنی: نماز بخوانید اگر چه پیاده راه می‌روید یا بر سواره هستید.

و حرکت حرام: حرکتی زیادی است که بدون ضرورت انجام گیرد که نماز را باطل می‌کند بنابراین اگر انسان حرکات زیاد پی‌در پی بدون اینکه ضرورتی داشته باشد انجام گیرد آن حرکت حرام است و نماز را باطل می‌کند.

و حرکت مکروه: حرکت کمی که از روی نیاز نباشد و این در نماز‌گزاران بسیار یافت می‌شود مثل این که لباسش را راست می‌کند و یا نگاه به ساعتش می‌اندازد یا قلمش را بیرون می‌آورد و یا با بینی یا ریشش بازی می‌کند و مانند آن از حرکت‌هایی که بسیار آن را مشاهده می‌کنید و اینها مکروه است و اگر زیاد و پی‌در پی باشد آن حرکت حرام می‌‌شود و نماز را باطل می‌کند.

بر شخص مسلمان نماز‌گزار واجب است که بیاد آورد در مقابل الله À قرار دارد که در قلبش هیبت و خشوع بیاید و بر اعضای بدنش نمایان شود و در بین مردم حدیثی شهرت یافته است که اصلی ندارد و آن این است که رسول الله ﷺ مردی را دید که با ریشش بازی می‌کند پس فرمود: «لو خشع هذا لخشعت جوارحه»[۲] : (اگر قلب خاشع شود همه‌ی اعضای بدنش خاشع می‌شوند): این حدیث اصلی ندارد و حدیث صحیح ما را بی نیاز می‌سازد که رسول الله ﷺ می‌فرماید: «أَلَا وَإِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إِذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، أَلَا وَهِيَ الْقَلْبُ»[۳] (بدانيد در بدن تكه گوشتى وجود دارد كه اگر اصلاح گرديد، كليه ى بدن اصلاح شده است، و اگر فاسد گرديد كليه بدن فاسد شده است، بدانيد كه آن قلب است) و خشوع از صلاحیت فرد است لذا هنگامی که قلب خاشع شد اعضای بدن نیز خاشع می‌شوند زیرا که در تبع آن است.

[۱] رواه البخاری (۵۱۶) و مسلم (۵۴۳).

[۲] رواه ابو نعیم فی الحلیة (۲۳۰/۱۳) و ضعفه الحافظ العراقی فی المغنی عن حمل الأسفار (ص۱۷۸).

[۳] رواه البخاری (۵۲) و مسلم (۱۵۹۹).

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: أدخل على بعض المساجد في أوقات الصلاة، وأصلي خلف الإمام مع الإخوة المسلمين وأجد أن الإمام يتحرك في بعض الأحيان بغير عذر، وعندما أرى ذلك يضيق صدري ويدور التفكير في رأسي: هل يجوز له التحرك في الصلاة؟ أم التحرك غير شرعي؟ أفيدوني جزاكم الله خيرا.

فأجاب رحمه الله تعالى: الحركة في الصلاة تنقسم إلى خمسة أقسام: حركة واجبة وهي التي يتوقف عليها فعل واجب في الصلاة، كما لو كان الإنسان يصلي إلى غير قبلة مثلا، فجاءه من أخبره بأن القبلة عن يمينه أو شماله، وَجَبَ عليه أن يتحرك إلى القبلة ومن ذلك ما فعله أهل مسجد قباء، حين أتاهم آت في صلاة الصبح فأخبرهم بأن القبلة قد حولت من بيت المقدس إلى الكعبة، فاستداروا إلى الكعبة، وكانت وجوههم إلى الشام ، هذه الحركة الواجبة.

وحركة مستحبة: وهي ما يتوقف عليها فعل مستحب في الصلاة، كما لو تحرك إلى سَدَّ فُرْجَةٍ في الصف، سواء كانت الفرجة أمامه، أو عن يمينه، أو عن يساره، فإنه يُقَرِّبُ من جاره، ويتقدم إلى الصف الذي أمامه لسد الفرجة، فهذه مستحبة.

وحركة مباحة، وهي الحركة اليسيرة إذا كانت للحاجة، مثل فعل النبي صلى الله عليه وسلم حين صلى بأصحابه وهو يحمل أُمَامَةُ بنت زينب بنت رسول الله صلى الله عليه وسلم وأبوها أبو العاصي بن الربيع، فإنه كان -عليه الصلاة والسلام- يصلي وهو حامل هذه البنت، فإذا قام حملها، وإذا سجد أو ركع وضعها بالأرض، فهذا مباح.

ومن القسم المباح إذا كثرت الحركة لكن للضرورة، كما في قوله تعالى:﴿ فَإِن خِفْتُمْ فَرِجَالًا أَوْ رُكْبَانًا ﴾ [البقرة: (۲۳۹]، يعني: فَصَلُّوا ولو أنكم تمشون على أرجلكم أو راكبين.

والحركة المحرمة، هي الحركة الكثيرة التي تبطل بها الصلاة بدون ضرورة، فإذا تحرك الإنسان حركة كثيرة تنافي الصلاة لكثرتها وتواليها بدون ضرورة، فإن صلاته تبطل ؛ لأنها محرمة وتبطل الصلاة.

والحركة المكروهة، هي الحركة اليسيرة بغير حاجة، وهذه توجد كثيرًا في المصلين، فتجدهم يتحركون حركة كثيرة بدون حاجة، هذا يصلح ثوبه، وهذا ينظر إلى ساعته، وهذا يخرج قلمه ، وهذا يَعْبَتُ في أنفه أو لحيته، وما أشبه ذلك من الحركات التي تشاهد كثيرًا، فهذه مكروهة، وإذا كثرت وتوالت أبطلت الصلاة وصارت محرمة.

فعلى المرء المسلم المصلي أن يستحضر أنه واقف بين يدي الله -عز وجل-، فيكون في قلبه من الهيبة والخشوع ما يظهر على جوارحه»، وقد اشتهر بين الناس حديث لا أصل له، وهو أن النبي صلى الله عليه وسلم رأى رجلا يعبث في لحيته فقال: «لو خشع هذا الخشعت جوارحه» وهذا الحديث لا أصل له، ويغني عنه الحديث الصحيح، وهو قول النبي صلى الله عليه وسلم: «ألا وإن في الجسد مضغة إذا صَلُحَتْ صَلح الجسد كله، وإذا فسدت فسد الجسد كله، ألا و القلب» والخشوع من الصلاح، فإذا خشع القلب خشعت الجوارح؛ لأنها تبع له.