(۲۲۳۱) دعاها و اذکاری که در رکوع و سجود نماز تهجد گفته می‌شود

(۲۲۳۱) سوال: دعاها و اذکاری که در رکوع و سجود نماز تهجد گفته می‌شود چیست؟

جواب:

اولا شایسته است که بدانیم انسانی که شب برای قیام بلند می‌شود پس به وقتش تا طلوع فجر نگاه می‌کند اگر که وقت زیادی باقی مانده است پس قرائت، رکوع، سجده و نشستنش را طولانی می‌کند و در رکوع بسیار تعظیم الله را می‌کند و در سجده بسیار دعا می‌کند زیرا که رسول الله ﷺ فرموده است: «أَلَا وَإِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَقْرَأَ الْقُرْآنَ رَاكِعًا أَوْ سَاجِدًا، فَأَمَّا الرُّكُوعُ فَعَظِّمُوا فِيهِ الرَّبَّ عَزَّ وَجَلَّ، وَأَمَّا السُّجُودُ فَاجْتَهِدُوا فِي الدُّعَاءِ، فَقَمِنٌ أَنْ يُسْتَجَابَ لَكُمْ» [۱](آگاه باشید و بدانید که من از خواندن قرآن در حالت رکوع و سجود نهی شده‌ام، در وقت رکوع پروردگار خود را بزرگ دارید و در وقت سجود بسیار دعا کنید که در این صورت سزاوار است که مورد اجابت قرار گیرید) و از دعاهای وارده در رکوع و سجود این است که بگوید: {سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي}[۲] (پروردگارا تو پاک و منزهی و تو را ستایش می‌کنم، بارالهی مرا ببخشای) و رسول الله ﷺ در رکوع و سجودش بعد از نازل شدن قول الله À: {إِذَا جَاۤءَ نَصۡرُ ٱللَّهِ وَٱلۡفَتۡحُ* وَرَأَیۡتَ ٱلنَّاسَ یَدۡخُلُونَ فِی دِینِ ٱللَّهِ أَفۡوَاجࣰا* فَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ وَٱسۡتَغۡفِرۡهُۚ إِنَّهُۥ كَانَ تَوَّابَۢا} [سوره النصر: ۱-۳] بسیار آن را می‌خواند و از خواست که در مورد امور دنیا و آخرت دعا کند حرجی در آن نیست زیرا که دعا عبادت است چه در امور دنیا یا آخرت باشد.

اما بعضی از اهل علم می‌گویند: برای نماز‌گزار جایز نیست در مورد امور دنیا دعا کند و اگر این کار را کرد نمازش باطل است اما این قول ضعیفی است و مخالف عموم قول رسول الله ﷺ در حدیث ابن مسعود که به او تشهد می‌آموخت است: «ثُمَّ لْيَتَخَيَّرْ مِنَ الدُّعَاءِ»[۳] (سپس هر دعایی که دارد را از الله درخواست کند و در لفظی دیگر، به آنچه دوست دارد) و دلالت بر این می‌دهد که انسان در دعایش چنین منعی نیست و بلکه از هر آنچه خواست از امور دنیا و آخرت دعا می‌کند. و اهل علم ذکر کرده‌اند که دعا عبادت است و به این قول الله À استدلال کرده‌اند: {وَقَالَ رَبُّكُمُ ٱدۡعُونِیۤ أَسۡتَجِبۡ لَكُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَسۡتَكۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِی سَیَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ} [سوره غافر: ۶۰] (و پروردگار شما فرمود: «مرا بخوانید، تا (دعای) شما را اجابت کنم همانا کسانی‌که از عبادت من سرکشی می‌کنند، به زودی با خواری به جهنم وارد می‌شوند») پس امر به دعا کرد و سپس فرمود: {إِنَّ ٱلَّذِینَ یَسۡتَكۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِی} (همانا کسانی‌که از عبادت من سرکشی می‌کنند) پس دلالت میدهد که دعا از عبادت است و مادامی که از عبادت است و شرع به جنس آن عمل اجازه داه است پس دعای انسان شما امور دین و دنیایش می‌شود.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] رواه ابن ماجه (۸۸۹).

[۳] رواه احمد (۱/۴۳۷) و نسائی (۱۲۹۸). و در لفظی دیگر «ما أحب» رواه البخاری (۸۳۵) و مسلم (۴۰۲).

تعداد بازدید: 0

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: ما هي الأدعية والأذكار التي تقال في سجود وركوع صلاة التهجد؟

فأجاب رحمه الله تعالى: أولا ينبغي أن نعلم أن الإنسان إذا قام من الليل فإنه سوف ينظر في الوقت الذي بينه وبين طلوع الفجر، فإذا كان الوقت واسعا فإنه يطيل الصلاة في قراءتها وركوعها وسجودها، وقعودها، ففي الركوع ينبغي الإكثار من تعظيم الله عز وجل، وفي السجود ينبغي الإكثار من الدعاء والاجتهاد فيه، لقول النبي صلى الله عليه وسلم: «ألا وإني نهيت أن أقرأ القرآن راكعا أو ساجدًا، فأما الركوع فَعَظْمُوا فيه الرب، وأما السجود فأكثروا فيه من الدعاء فَقَمِن أن يستجاب لكم»، ومن الأدعية الواردة في الركوع والسجود أن يقول: «سبحانك اللهم ربنا وبحمدك، اللهم اغفر لي»، فإن النبي صلى الله عليه وسلم كان يكثر ذلك في ركوعه وسجوده بعد أن أنزل الله عليه قوله ﴿ إذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا ﴾ [النصر: ١-٣]، وإذا دعا بما يريد من أمور الدنيا والآخرة فلا حرج عليه في ذلك، لأن الدعاء عبادة، سواء في أمور الدنيا أو في أمور الدين.

وأما قول بعض أهل العلم إنه لا يجوز للمصلي أن يدعو بشيء يتعلق بالدنيا، وإنه لو فعل ذلك لبطلت صلاته، فإنه قول ضعيف مخالف لعموم قول النبي صلى الله عليه وسلم في حديث ابن مسعود رضي الله عنه، حين علمه التشهد فقال: «ثم ليتخير من الدعاء ما شاء»، وفي لفظ: «ما أحب »، فإن هذا يدل على أنه لا حَجْرَ على الإنسان في دعائه، وأن له أن يدعو بما شاء من أمور الدنيا والآخرة.

وقد ذكر أهل العلم -رحمهم الله – أن الدعاء عبادة، واستدلوا بقوله تعالى: ﴿ وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُم إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ ﴾ [غافر: ٦٠] ، فأمر بالدعاء ثم قال: ﴿ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي ﴾، فدل ذلك على أن الدعاء من العبادة، وإذا كان من العبادة وقد أذن الشارع بجنسه فإنه يشمل دعاء الإنسان ربه فيما يتعلق بأمور دينه أو أمور دنياه.