(۲۱۰۴) حکم گذاشتن وسایل برای گرفتن جا در صف اول مسجد

(۲۱۰۴) سوال: بعضی از مردم به مسجد می‌آیند و کفش یا عصا یا هرچیزی در صف اول می‌گذارند تا این که مکانشان حفظ شود مخصوصا در روز جمعه آیا این جایز است؟

جواب:

قبل از جواب این سوال دوست دارم بگویم: پیشی جستن در صف اول به ترتیب مشروعی است که رسول الله ﷺ به امتش امر کرده است و به آن ترغیب کرده است و گفته است: «لِيَلِنِي مِنْكُمْ أُولُو الْأَحْلَامِ وَالنُّهَى، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ»[۱] (در میان شما وجیهان و خردمندان و دیگرانی که در مراتب دیگر قرار دارند به ترتیب پشت سر من قرار گیرند) ولی مقصود از پیشی گرفتن، پیشی گرفتن خود انسان به مسجد هست تا این که این فضیلت نصیبش گردد.

و از چیزی‌هایی مهم این است که مردم صف‌ها را به ترتیب تکمیل نمایند پس انسان وقتی صف را به ترتیب تکمیل می‌نماید مانند وصف رسول الله ﷺ از ملائکه است که در نزد الله À به صف می‌شوند[۲] و همچنین از چیزی‌های دیگری که در این مقام مهم است این می‌باشد که برابر کردن صف‌ها با مساوی قرار دادن شانه‌ها و کعب‌ها به هم است و رسول الله ﷺ به مساوی قرار دادنش حریص بود و در یکی از روز‌ها رسول الله ﷺ خارج شد و صحابه فهمیدند که باید صف‌ها را راست بکنند و یک مرد بادیه‌نشینی سینه‌اش پیدا بود (از صف بیرون زده بود) پس فرمود: «عباد الله لَتُسَوُّنَّ صُفُوفَكُمْ، أَوْ لَيُخَالِفَنَّ اللَّهُ بَيْنَ وُجُوهِكُمْ»[۳] (بندگان الله À، صفهای خویش را راست کنید و یا الله À درمیان روی های شما اختلاف پدید می آورد) یعنی بین قلب‌ها و رو‌کردن‌هایتان و این نوید بسیار شدیدی برای کسی که صف را برابر نمی‌کند می‌باشد.

و از چیزی مهم دیگر در این باب به هم چسبیدن است از جهت که بین صف خلل و فاصله‌ای نباشد و قطعا اگر در صف خلل و فاصله باشد شیطان وارد مابین نماز‌گزاران می‌شود و مردم در همه‌ی این امور دچار خلل می‌شوند و آن برای کم بودن اطلاع رسانی، ارشاد و ملاحظه‌ی ائمه به آن است و بسیاری از ائمه که از الله À می‌خواهیم ما و ایشان را هدایت کند فقط به صورت گذارا می‌گویند: استووا، اعتدلوا، استقیموا و مانند آن بدون این که حقیقتا صف را برابر کنند و اگر ببیند کسی جلو آمده بگوید عقب برو و اگر عقب رفته بگوید جلو بیا و بدون این که صف‌ها را تکمیل کند و به خاطر همین این کلمه مأمومین را حرکت نمی‌دهد و اهمیت نمی‌دهند و انگار که چیزی گفته نشده است تا جایی شنیده‌ام دو نفر می‌خواستند با هم نماز بخوانند و هنگامی که اقامه کرده به سوی آن یکی نگاه کرده است و گفته است: استووا، اعتدلوا با وجود این که هیچ کسی پشت آن نبوده است ولی کلمه‌ای است که گفته می‌شود.

و همچنین زمانی که دو نفری می‌خواهند نماز جماعتی بخوانند سنت این است که مأموم در راست امام بایستد و با او برابر باشد نه مانند بعضی از مردم که کمی عقب‌تر می‌ایستند و این درست نیست زیرا که اگر دو نفر باشند پس همین صف است و صف شایسته است که برابر باشد.

و این اموری که الان مورد توجه قرار دادم هرچند که در سوال نیز نبود ولی بسیار مهم بود و اولین مخاطب اینها در حقیقت امام می‌باشد.

اما در مورد گذاشتن عصا و کفش و مانند آن در مکان انسان: پس اگر آن را بگذارد و سپس به خانه یا بازار برود و نزدیک نماز برگردد این حرام است و جایز نیست زیرا که اماکن مهیا شده برای عبادت برای کسی است که زود‌تر بیاید و برای همین از رسول الله ﷺ روایت شده است که به او گفته شد که آیا برای شما خیمه‌ای در منی بزنیم؟ پس ایشان فرمودند: «مِنًى مُنَاخُ مَنْ سَبَقَ»[۴] (منی منزل‌گاه کسی هست که زودتر برسه) پس این دلالت می‌دهد که امکان مهیا شده برای عبادت همه‌ی مردم در آن برابر هستند و برای هیچ کس جایز نیست که آن را تصاحب کند.

اما اگر کسی عصا یا کفش یا مندیل یا سجاده‌اش گذاشته است و خودش نیز در مسجد حضور دارد ولی دوست دارد که از دور باشد برای این که به کتابی مراجعه کند یا تدرسی کند یا بخواند یا نماز بخواند سپس می‌بیند که می‌بیند که صف دارد پر می‌شود و تا مکانش آمده است پس به مکانش می‌‌رود و آنجا می‌نشیند و در این مشکلی نیست باید بر حذر بود که برخی مردم کفش یا عصای خود را می‌گذارند و به ناحیه‌ی دیگر مسجد می‌روند و تأخیر می‌کنند تا زمانی که نزدیک زمان آمدن امام است به طوری که باید از گردن مردم عبور کند تا به مکانش برسد و این امری است که باید از آن بر حذر باشیم زیرا این اذیت کردن است و رسول الله ﷺ هنگامی که دید مردی از روی گردن مردن رد می‌شود فرمودند: «اجلس فقد آذیت»[۵] (بشین که اذیت کردی (

در این صورت خلاصه‌ی جواب این می‌شود: اگر انسان این چیزها را در مسجد بگذارد پس حرجی بر آن نیست ولی واجب است که ملاحظه شود از روی مردم رد نشود و اگر آن را گذاشت و خارج شد پس این جایز نیست.

[۱] رواه مسلم (۴۳۲).

[۲] رواه مسلم (۳۴۰).

[۳] رواه البخاری (۷۱۷) و مسلم (۴۳۶).

[۴] رواه ترمذی (۸۸۱) و ابن ماجه (۳۰۰۶).

[۵] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 16

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: إن بعض الناس يجيء إلى المسجد ويضع نعاله، أو عصاه، أو أي شيء ليحمي له محلا في الصف الأول، لاسيما في يوم الجمعة، فهل هذا جائز أم لا؟

فأجاب- رحمه الله تعالى-: قبل الجواب على هذا السؤال أحب أن نقول: إن التقدم في الصف الأول فالأول هو المشروع الذي أمر النبي صلى الله عليه وسلم أمته، وحثهم على ذلك وقال: «ليلني منكم أولو الأحلام والنهى» أي: العقول البالغون ولكن المقصود من التقدم هو تقدم الإنسان بنفسه إلى المسجد حتى يحصل على فضيلة التقدم.

من المهم أيضًا أن يحرص الناس على تكميل الصف الأول فالأول، فإن الإنسان إذا أكمل الصف الأول فالأول صار كما وصف النبي صلى الله عليه وسلم الملائكة تصف عند الله -عز وجل-، ومن المهم أيضًا في هذا المقام تسوية الصفوف بمحاذاة المناكب والكعوب، وقد كان النبي صلى الله عليه وسلم يحرص على تسويتها، حتى خرج ذات يوم وقد عقل الصحابة عنه ذلك، فرأى رجلًا باديًا صدره فقال صلى الله عليه وسلم: «عباد الله لتسون صفوفكم، أو ليخالفن الله بين وجوهكم»، أي: بين قلوبكم ووجهات نظركم، وهذا وعيد شديد فيمن لم وهي يسو الصفوف.

ومن المهم أيضًا في هذا الباب التراص بحيث لا يكون في الصف خلل وفرج، فإن الشياطين تدخل من بين المصلين إذا كان في الصف خلل و فرج، وكل هذه الأمور يخل بها الناس، وذلك لقلة الوعي، وقلة الإرشاد، وقلة ملاحظة الأئمة ذلك، فإن كثيرًا من الأئمة نسأل الله لنا ولهم الهداية لا يعدو أن يكرر كلمة عابرة بقوله: استووا اعتدلوا استقيموا وما أشبه ذلك، من غير أن يتفقد الصف بنظره ويسويه تسوية حقيقية، إذا رأى متقدما قال: تأخر، أو متأخرا قال: تقدم، ومن غير أن ينظر إلى إتمام الناس للصف الأول فالأول، ومن أجل هذا صارت هذه الكلمة لا تحرك في المأمومين ساكنا ولا تهمهم، وكأنها كلمة تقال، حتى إني بلغني أن رجلا أراد أن يصلي بشخص وليس معهما سواهما، فلما أقيمت الصلاة التفت هذا الرجل وقال: استووا اعتدلوا مع أنه ليس وراءه أحد، لكنها كانت كلمة تقال.

ومن هذا أيضًا أنه إذا كان إمام ومأموم ليس معهما غيرهما فإن السنة أن يقف المأموم على يمين الإمام، وأن يكون محاذيًا له لا متأخرا عنه، خلافا لما يفهمه بعض الناس من أنه ينبغي أن يتأخر المأموم عن الإمام قليلا فيما إذا كانا اثنين، وليس هذا بصواب، لأنهما إذا كانا اثنين صارا صفا، والصف ينبغي فيه التسوية.

هذه الأمور نبهت عليها – وإن لم ترد في سؤال السائل – لأنها مهمة جدا، وأول من يخاطب بها في الحقيقة الإمام.

أما بالنسبة لوضع العصا والحذاء وما أشبهها في مكان الإنسان: فهذا إن كان الإنسان يضعها ثم يخرج إلى بيته أو إلى سوقه ويبقى إلى قرب الصلاة ثم يأتي فهذا محرم عليه ولا يجوز له لأن الأماكن المعدة للعبادة إنما هي لمن سبق بنفسه، ولهذا يُروى عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه قيل له: ألا نبني لك؟ يعني: خيمة في مني، فقال : «مِنِّى مُنَاخُ مَنْ سَبَقَ»، فدل هذا على أن الأماكن المعدة للعبادة الناس فيها سواء، ولا يجوز لأحد أن يحتجر منها شيئًا.

أما إذا كان الذي وضع العصا أو الحذاء أو المنديل أو السجادة موجودا في المسجد، لكنه يحب أن يبتعد لأجل أن يراجع كتابا أو يدرس أو يقرأ أو يصلي، ثم إذا رأى أن الصفوف قد وصلت إلى مكانه تقدم إليه وجلس فيه، فإن هذا لا بأس به، ولكن يُلاحظ الحذر من فعل بعض الناس في هذه الحال، فإنه يضع حذاءه أو عصاه في هذا المكان ويذهب في ناحية من المسجد، ويتأخر إلى قرب مجيء الإمام، بحيث لما يجيء إلى مكانه يتخطى رقاب الناس، وهذا أمر يجب الحذر منه، لأنه أذية، فقد رأى النبي صلى الله عليه وسلم رجلا يتخطى رقاب الناس فقال: «اجلس فقد آذیت».

إذا خلاصة الجواب أن نقول: إن وَضَعَ الإنسان هذه الأشياء وهو في المسجد فلا حرج عليه، لكنه يجب أن يُلاحظ عدم تخطي الناس، وإن كان وضعها وخرج فإن ذلك لا يجوز.