(۱۹۴۲) سوال: روزی نماز عصر از ما فوت شد و آن را بعد از اذان مغرب بیاد آوردیم پس نماز مغرب را با جماعت خواندیم سپس بعد از آن نماز عصر خواندیم و یکی از برادران را دیدیم و گفت که بر شما واجب است که نماز مغرب را بخوانید و بعد از آن نماز عصر را بخوانید و بعد از آن دوباره نماز مغرب را بخوانید. آیا این کلام صحیح است؟ و اگر صحیح نیست حکم آن در این حالت چیست؟ و چه چیزی بر ما واجب می‌باشد؟

جواب:

جواب این سوال این است که اگر انسان نماز را فراموش کرد یا خواب افتاد و کسی که نبود که او را بیدار کند و کسی که نماز را به او یاد آورد تا این که وقت آن تمام می‌شود پس همانطور که رسول اللهﷺ می‌فرماید: «من نام عن صلاةٍ أو نسيها فليصلها إذا ذكرها، لاكفارة لها إلا ذلك» (کسی که از نمازی خواب رفت یا فراموش کرد پس هنگامی که بیاد آورد آن را بخواند و کفاره‌ای غیر از آن ندارد)

و این مسئله‌ای که برای سوال کننده واقع شده است شایسته است که اول نماز عصر را بخواند سپس نماز مغرب را بخواند تا بر حسب ترتیبی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَی فرض کرده است باشد زیرا رسول اللهﷺ هنگامی که در یکی از روزهای غزوه‌ی خندق نمازی فوت شد با ترتیب آن را قضا کرد و از رسول اللهﷺ ثابت است که می‌‌فرماید: «صلوا كما رأيتموني أصلي»[۱] (نماز بخوانید همانطور که می‌بینید من نماز می‌خوانم).

بر همین مبنا اگر هنگامی که وارد مسجد شدید و جماعت نماز مغرب می‌خواندند شما با ایشان با نیت عصر نماز بخوانید سپس وقتی امام از نماز مغرب سلام داد پس شما بقیه‌ی نماز عصر را بخوانید پس نماز مغرب برای جماعت می‌باشد و برای شما نماز عصر است و این ضرری نمی‌رساند یعنی اختلاف نیت امام و مأموم اشکالی ندارد زیرا افعال یکی است.

و چیزی که رسول اللهﷺ نهی کرده است از اختلاف در افعال با امام بدون نیت زیرا که رسول اللهﷺ می‌فرماید: «إنما جعل الإمام لیؤتم به فلا تختلفوا علیه» قال «فإذا کبر فکبروا، ولا تکبروا حتی یکبر»[۲] (امام برای این قرار داده شده است که از او پیروی شود پس بر آن اختلاف نکنید) و گفت (هنگامی که تکبیر گفت تکبیر بگویید و تکبیر را تا او نگفته است نگویید) سپس رکوع و سجده را ذکر کرد پس قول: «فإذا کبر فکبروا» تفسیری است برای قول: «فلا تختلفوا علیه».

اما نیت در باطن است و در آن اختلاف با امام ظاهر نمی‌شود و برای همین قول راجح در این مسئله که اگر نیت امام با نیت مأموم مختلف باشد مشکلی ندارد پس می‌شود که نماز عصر را پشت کسی که نماز ظهر می‌خواند، خواند و برعکس آن.

و از امام احمد رَحِمَهُ‌الله نص وجود دارد که مردی در رمضان می‌آید و امام نماز تروایح می‌خواند که مشکلی ندارد با امام به نیت عشا نماز بخواند پس امام نافله می‌خواند زیرا تروایح است و این فرض می‌خواند زیرا نماز عشا است.

ولی این چیزی که رخ داده است از روی جهل بوده است که نماز مغرب را بر نماز عصر مقدم کرده‌اید پس به خاطر برای شما در این حرجی نیست و اعاده کردن مغرب بعد از عصر لازم نیست، زیرا مخالفت با ترتیب از روی جهل رخ داده است و هنگامی که از روی جهل باشد برای شما در آن حرجی نیست بلکه برخی از اهل علم می‌گویند که ترتیب زمانی که خوف از دست دادن جماعت باشد لازم نیست.

و بنا بر همین قول جایز است که با امام با نیت مغرب نماز بخوانید و هنگامی که سلام نماز را داد نماز عصر می‌خوانید به خاطر محافظت از نماز جماعت. والله اعلم.

[۱] رواه البخاري (٦٣١) و مسلم (٦٧٤).

[۲] رواه البخاری (۳۷۸) و مسلم (۴۱۱).