(۱۹۴۰) سوال: آیا نماز، قضا می‌شود اگر فرض یا واجب باشد؟ و آیا در وقتش قضا می‌شود؟ مثل این که نماز مغرب از من فوت شده است و وقت عشا دخول کرده و من نماز مغرب نخوانده‌ام پس آیا برای من جایز است که نماز عشا را بخوانم سپس بعد از آن مغرب را بلافاصله بخوانم؟ یا مغرب را ر روز دوم در وقتش بعد از فرض بخوانم؟

جواب:

برای تو واجب است که نماز فرض را قضا کنی اگر به خاطر عذر مانند فراموشی و خواب افتادن اتفاق افتاده باشد زیرا که رسول اللهﷺ می‌فرماید: «من نام عن صلاةٍ أو نسيها فليصلها إذا ذكرها، لاكفارة لها إلا ذلك» (کسی که از نمازی خواب رفت یا فراموش کرد پس هنگامی که بیاد آورد آن را بخواند و کفاره‌ای غیر از آن ندارد)

و در مثالی که ذکر کردید که نماز مغرب از شما فوت شده و وقت عشا دخول کرده است اول مغرب را می‌خوانی سپس نماز عشا را می‌خوانی زیرا که باید ترتیب همانگونه که اللهÀ امر کرده است باشد و نماز مغرب را قبل از نماز عشا خوانده می‌شود و نماز صبح قبل از ظهر خوانده می‌شود و ظهر قبل از عصر خوانده می‌شود و همینطور بقیه.

و اما قول شما در این که در وقت مماثل خودش خوانده شود صحیح نیست و بعضی از عوام گمان می‌کنند که اگر از او نماز فوت شد قضای آن همراه نظیر آن در روز بعد خوانده می‌شود که این جهل است.

اما نماز‌های نوافل، اگر فوت شدند قضا می‌شوند و این در نوافلی است که وقت معینی دارند مانند رواتب همراه فرض‌ها اگر فوت شد و رسول اللهﷺ ثابت است که در قصه‌ی خواب افتادنشان بر نماز صبح که دو رکعت دو کعت خواند سپس نماز فرض را خواند و همچنین وتر اگر فوت می‌شد به سبب بیماری یا خواب یا مانند آن در روز قضا می‌شود ولی غیر وتر خوانده می‌شود یعنی به جفت خوانده می‌شود زیرا رسول اللهﷺ: «وَكَانَ إِذَا غَلَبَهُ نَوْمٌ أَوْ وَجَعٌ عَنْ صلاة الوتر صَلَّى مِنَ النَّهَارِ ثِنْتَيْ عَشْرَةَ رَكْعَةً»[۱] (و هر گاه خواب بر وی غلبه می‌کرد يا دردی به خاطر نماز وتر بر او عارض می‌شد در روز دوازده رکمت نماز می‌خواند) پی اگر از شما وتر فوت شد به سبب خواب و بیدار نشدید و از عادت شما بوده است که وتر را ۳ رکعت می‌خواندی پس در ضحی ۴ رکعت بخوان و ۳ رکعت نخوان زیرا ۳ برای این است که نماز شب با آن وتر شود و نماز سب تمام شده است برای همین ۴ رکعت بجای ۳ رکعت قضا می‌شود همانطور که در حدیت آمده است.

و اما نوافل مطلق وقتی ندارد که بگوییم قضا شود هنگامی که وقت آن فوت شده باشد.

اما نوافل دارای اسباب مانند تحیه‌ی مسجد و نماز کسوف اگر سبب آن فوت شد دیگر قضا نمی‌شود پس نماز کسوف مثلا اگر کسوف برطرف شد و خورشید یا ماه آشکار گشت دیگر قضا نمی‌شود و همچنین تحیه‌ی مسجد اگر انسان نشست و نشستن آن طولانی شد دیگر قضا ندارد زیرا که وقت آن فوت شده است و همچنین سنت وضو، اگر وضو گرفتی و نماز نخواندی و ووقت نماز را به تأخیر انداختی دیگر خوانده نمی‌شود.

پس بیان شد که نمازهای فرض در همه‌ی حال قضا می‌شود از وقتی که در آن معذور بوده است و همچنین نوافلی که وقت معینی دارند مانند وتر و رواتب ولی نوافل مطلق قضا ندارند زیرا که وقتی ندارند و نافله در هر وقت که خواست می‌خواند مگر در وقت نهی.

و نوافلی که دارای سبب هستند و این قسمت چهارم می‌باشد اگر اسباب آنها فوت شد دیگر قضا نمی‌شوند زیرا که مربوط به سبب خود می‌باشند پس اگر از آن تأخیر شد دیگر قضا نمی‌شود.

و در این مناسبت دوست دارم که بگویم: نمازهای فوت شده به چهار قسمت تقسیم می‌شوند:

و از آن نمازهایی است که برهمان صفتی که اگر آن عذر نبود می‌خواند قضا می‌شود مانند نمازهای پنجگانه.

و از آن قضا می‌شود ولی برای آن بدل می‌آید مانند جمعه زمانی که عذر برطرف شد انسان ظهر را می‌خواند و نماز جمعه را نمی‌خواند.

و از آن نمازی که در نظیر وقتش و با آن صفت خوانده می‌شود مانند نماز عید هنگامی که با زوال فوت شد در روز دوم در وقت نماز عید دیروزش خوانده می‌شود.

و از آن نمازی که هر وقت به یاد آورد می‌خواند و نه بر آن صفت مانند وتر همانگونه که به آن اشاره کردیم.

و از آن نمازهای که قضا نمی‌شوند مانند آن‌هایی که دارای اسباب هستند همانگونه که اشاره کردیم.

سپس بدان هنگامی که قضای نماز فرضی را بجا می‌آوری باید بر همان صفتی که بر آن واجب گشته است قضا کرد: پس هنگامی که قضای نماز شب در روز خوانده می‌شود با قرائت جهری خوانده می‌شود همانطور که اگر قضای نماز فجر را می‌خوانی پس قرائت آن جهری است همانگونه که ادا می‌‌کرده‌ای برای این که از رسول اللهﷺ ثابت است و هنگامی که قضای نماز روز را در شب می‌خوانی قرائت آن به صورت سری است و هنگامی که نماز سفر می‌خوانی و تو در بلدت هستی پس دو رکعت قضا می‌کنی و چهار رکعت قضا نمی‌کنی زیرا که برای تو دو رکعت واجب گشته است قضا حکایتی از ادا است و اگر نماز حضر (مقیم یعنی غیر مسافر) به یاد آوردی و تو در مسافرت بودی قضای آن چهار رکعت است زیرا که چهار رکعت بر تو واجب گشته است قضا حکایتی از ادا است و مهم این است که نماز قضا از نمازهای فرض پنجگانه بر صفت، کیفیت و کمیت خودش قضا می‌شود.

[۱] رواه مسلم (۷۴۶).