(۱۶۶۸) سوال: آیا استفاده از عطرهایی که حاوی درصد کم یا زیادی از الکل هستند، جایز است؟ درصد اندکِ مشخص برای الکل که علما بر آن اتفاق نظر دارند، چقدر است؟

جواب:

همان طور که واضح است الکل، یک ماده‌ی مست ‌کننده می‌باشد لذا خمر به شمار می‌آید؛ به دلیل فرموده‌ی رسول الله ﷺ: «كلُّ مُسكِرٍ حرامٌ» : (هر ماده‌ی مست ‌کننده، حرام است). در روایت دیگری آمده است: «كلُّ مُسكِرٍ خَمرٌ» : (هر ماده‌ی مست‌ کننده، خمر است). بنابراین اگر الکل با چیز دیگری مخلوط شود و ‌تأثیرش از بین نرود، آن چیز، حرام می‌شود زیرا این چیزی که با آن مخلوط شده در آن تأثیر گذاشته است اما اگر الکل در این مخلوط، حل شده و بی‌تأثیر گردد، حرام نمی‌شود؛ زیرا علماء اتفاق‌نظر دارند که اگر آب با چیزی مخلوط شد و تغییر نکرد، همچنان پاک‌کننده است. درباره‌ی الکل نیز معیار حکم، تأثیرگذاری یا عدم تأثیر الکل می‌باشد. اما جای پرسش است که: آیا خمر از نظر حسی، ماده‌ی نجس و آلوده‌ای است و اگر به لباس، بدن یا ظروف برسد واجب است که شسته شود؟

1. جمهور علما بر این دیدگاه هستند که ماده‌ی خمر، از نظر حسی ناپاک می‌باشد و اگر به بدن، لباس یا ظرف و غیره برسد، واجب است که شسته شود همانند شستن ادرار و مدفوع که واجب است. استدلال آنان، فرمایش الله B می‌باشد: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ} [المائدة: ۹۰] : (اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! شراب، قمار، بت‌ها و تيرهاى قرعه، پليد و ناپاک هستند؛ از کار شيطان می‌باشند). «رجس» به معنای ناپاک و نجس است زیرا الله B می‌فرماید: {قُلْ لا أَجِدُ فِي مَا أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّماً عَلَى طَاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلاَّ أَنْ يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَماً مَسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ} [الأنعام: ۱۴۵] : (بگو در آنچه به من وحى شده است چیزی را برای هر کسی که بخواهد بخورد‏ حرام نمى‏يابم مگر آنكه مردار، خون ريخته شده يا گوشت ‏خوك باشد كه اين‌ها همگی پليد و ناپاک هستند). استدلال دیگرشان، حديث ابو ثعلبة الخشني Ð است که درباره‌ی استفاده از ظرف‌های اهل کتاب، از رسول الله ﷺ پرسید و ایشان فرمود: «أما ما ذکرت أنك بأرض أهل کتاب: فلا تأكلوا في آنیتهم إلا أن لا تجدوا بُدّا فاغسلوها وكلوا» : (در مورد آنچه از سکونت خود در سرزمین اهل کتاب یاد نمودی: در ظرف‌هایشان چیزی نخورید مگر این‌ که نداشته باشید که در این صورت آن را بشویید و بخورید). درباره‌ی علت این نهی گفته‌اند که اهل کتاب، خمر، گوشت خوک و چیزهایی مانند آن را در ظرف‌هایشان می‌گذارند.
2. دیدگاه دیگر این است که خمر از نظر حسی، نجس و ناپاک نیست؛ استدلال این قول، این است که اصل در هر چیزی، پاک بودن آن می‌باشد و لزوما هر چیز حرامی، نجس نیست؛ برای مثال، سم بدون تردید حرام است اما نجس و ناپاک نیست. بنا بر قاعده‌ی شرعی نیز (هر چیز نجسی، حرام است اما هر چیز حرامی، نجس نیست). در نتیجه خمر، حرام می‌باشد ولی نجس نیست مگر این‌ که دلیلی بر نجس بودنش باشد. همچنین استدلال کرده‌اند که وقتی تحریم خمر، نازل شد، مسلمانان هر مقدار شرابی که در ظرف‌هایشان داشتند را در کوچه‌های مدینه ریختند و ریختن خمر در کوچه نیز دلیل بر عدم نجاست آن است زیرا جایز نیست که انسان، چیز ناپاک و نجس را در مسیر مسلمانان بریزد چون رسول الله ﷺ فرمود: «اتقوا اللعانَينِ. قالوا: يا رسول الله وما اللعانان؟ قال: الذي يتخلى في طريق الناس أو ظلهم» : (از دو چیزی که سبب لعنت می‌شوند بر حذر باشید. گفتند: ‌ای رسول الله! آن دو چیز کدام است؟ فرمود: کسی ‌که در مسیر مردم یا در سایه‌‌ی آنان چیزهای ناپاک قضای حاجت کند). همچنین زیرا مسلمانان بعد از تحریم خمر، ظرف‌ها را نشستند در حالی که اگر نجس بود، شستن ظروف از آن واجب می‌بود.
   همچنین برای این قول به حدیثی که در صحيح مسلم، ثابت است نیز استدلال نموده‌اند: «أن رجلا أهدى لرسول الله ﷺ راوية خمر، فقال له رسول الله ﷺ «هل علمت أن الله قد حرمها؟» قال: «لا»، فسارّ إنساناً. فقال له رسول الله ﷺ: «بم ساررته؟» فقال: «أمرته ببيعها» فقال: «إن الذي حرم شربها حرم بيعها». قال: ففتح المزادة حتى ذهب ما فيها» : (مردی یک کوزه شراب به رسول الله ﷺ هدیه داد. رسول الله ﷺ به او فرمود: (آیا باخبر شده‌ای که الله، آن را حرام نموده است؟ گفت: خیر. سپس با شخصی آهسته سخن گفت. رسول الله ﷺ فرمود: چه چیزی را با او نجوا نمو‌دی؟ گفت: به او دستور دادم که آن را بفروشد. ایشان ﷺ فرمود: (همان کسی‌ که نوشیدنش را حرام نموده، فروختن آن را نیز حرام نموده است). آن مرد، درب ظرف را باز کرد و شراب را بر زمین ریخت). رسول الله ﷺ به او دستور نداد که ظرف را بشوید در حالی‌ که اگر نجس بود، وی را از نجاست آن آگاه نموده و به شستن آن دستور می‌داد.
   کسانی که خمر را از نظر حسی نجس می‌دانند، به این فرمایش الله B استدلال می‌کنند: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ} [المائدة: ۹۰] : (اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! شراب، قمار، بت‌ها و تيرهاى قرعه، پليد و ناپاک هستند؛ از کار شيطان می‌باشند)؛ در جواب گفته می‌شود: الله B این نجاست را به نجاست عملی مقید نموده و فرموده است: {رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ} [المائدة: ۹۰] : (پليد و ناپاک هستند و از عمل شيطان می‌باشند) وذات آن، نجس نیست زیرا قمار، تیرهای قرعه و بت‌ها از نظر حسی نجس نیستند و خبر نجاست خمر و موارد مذکور یکی است زیرا عاملشان واحد می‌باشد: {إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ} [المائدة: ۹۰] : (شراب، قمار، بت‌ها و تيرهاى قرعه، پليد و ناپاک هستند؛ از عمل شيطان می‌باشند). در چنین حالتی جایز نیست که بین دلالت آیه بر موارد مذکور فرق گذاشته شود مگر این که دلیل صریحی بر این مسئله وجود داشته باشد.
   نخست این ‌که در حديث ابو ثعلبة الخشني Ð دستور به شستن ظرف‌های اهل کتاب، به خاطر نجس بودنشان نیست؛ زیرا ممکن است امر به شستن ظروف کفار بخاطر جدایی ودوری کامل از استعمال ظروف کفار باشد چون این کار باعث تماس با آن‌ها و نزدیک شدن به آنان می‌شود، نه به خاطر نجس بودن ظرف‌ها، زیرا واضح است که نجاست با احتمال، ثابت نمی‌شود. بنابراین پاسخ به پرسش درباره‌ی الکل، مشخص شد و وقتی که خمر، از نظر حسی، نجس نباشد، الکل نیز از نظر حسی، نجس و ناپاک نمی‌باشد لذا بر پاکی خود باقی می‌ماند.
   همچنین اگر مشخص شد که در این عطرها از الکل استفاده شده و تأثیرگذار نیز می‌باشد، آیا استفاده از آن‌ها در مصارفی غیر از نوشیدن، جایز است؟ در پاسخ باید گفت که فرمایش الله B «فَاجْتَنِبُوهُ» یک فرمان کلی و عام می‌باشد و هرگونه استفاده را شامل می‌شود یعنی باید در خوراک، نوشیدنی و غیره از آن خودداری کنیم و بی‌تردید این کار بهتر و به احتیاط نیز نزدیک‌تر است اما این حکم در مورد استفاده از آن در مواردی غیر از نوشیدن، قطعی و حتمی نیست زیرا الله B علت دوری جستن را چنین می‌فرماید: {إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمْ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنْ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنتَهُونَ} [المائدة: ۹۱] : (شيطان فقط مى‏خواهد با شراب و قمار، ميان شما دشمنى و كينه ايجاد كند و شما را از ياد الله و از نماز باز دارد؛ پس آيا شما دست نمى‏کشيد؟) و این علت فقط در نوشیدن، یافت می‌شود.
   بنابراین دوری جستن از این عطرها، بنا بر پرهیزگاری و احتیاط است اما حکم به حرام بودن به طور قطعی، امکان ندارد؛ اما زنی که قصد خروج از منزل و رفتن به بازار و مکان‌های عمومی را دارد، همچنان برایش جایز نیست که از عطر استفاده کند زیرا موجب فتنه می‌شود. رسول الله ﷺ فرمود: «أيما امرأة أصابت بخوراً فلا تشهد معنا صلاة العشاء» : (هر زنی که بخور استفاده کرده است، همراه با ما در نماز عشا حاضر نشود). بنابراین زن را در صورتی که از بخور و خوشبویی استفاده کرده باشد از حضور در نماز جماعت منع کرد زیرا بوی بخور آشکار می‌شود.