(۱۶۰۲) سوال: حکم غسل روز جمعه چیست؟ آیا احادیثی در این باره روایت شده است؟
جواب:
غسل روز جمعه بر هر شخص بالغ و عاقل، واجب است؛ به دلیل فرموده‌ی رسول الله ﷺ که فرمود: «الغُسلُ یَومَ الجُمُعَةِ وَاجِبٌ على كُلِّ مُحتَلِمٍ»[۱] : (غسل کردن روز جمعه بر هر شخص بالغ، واجب است). بنابراین رسول الله ﷺ به واجب بودن این غسل تصریح نمود و پوشیده نیست که داناترین شخص به دین و شریعت الله B، خیرخواه‌ترین شخص برای بندگان الله B و داناترین شخص به سخنان او، رسول الله ﷺ می‌باشد و واضح است که رسول الله ﷺ فصیح‌ترین فرد در میان عرب بوده است؛ وقتی این چهار مورد در وی جمع شده و فرموده است که این غسل، واجب است، ما چگونه بگوییم که واجب نیست؟!
اگر همین عبارت در یکی از متون و تألیفات یک عالمی از علما باشد و بگوید: (فصل: غسل جمعه، واجب است) هیچ کس تردید نخواهد داشت که نظر مؤلف این کتاب بر واجب بودن این غسل می‌باشد. این در حالی است که این مؤلف، فردی است که سخنش احتمال صحیح بودن یا خطا بودن دارد! چه برسد که گوینده‌ی این عبارت، محمد رسول الله ﷺ است! همچنین رسول الله ﷺ وجوب غسل جمعه را با عبارتی مقید نمود که الزامی بودن آن را می‌رساند؛ فرمود: «عَلَى كُلِّ مُحتَلِمٍ» یعنی بر هر شخص بالغ. این دلالت می‌دهد که هر فرد بالغ، ملزم به انجام این غسل می‌باشد.
روایتی از رسول الله ﷺ درباره‌ی غسل جمعه نقل می‌شود: «مَن تَوَضَّأَ يَومَ الجُمُعَةِ فَبِهَا وَنِعمَت، وَمَن اغتَسَلَ فَالغُسلُ أَفضَلُ»[۲] : (هر کس در روز جمعه وضو بگیرد، بسیار خوب است و اگر غسل انجام دهد، بهتر است). این حدیث از نظر متن و سند، جای تأمل و بررسی دارد. همچنین نمی‌توان این حدیث را در مقابل حديث ابو سعيد Ð که ثابت است و در صحیح بخاری و مسلم و دیگر کتب حدیث وارد شده است قرار داد؛ حديث ابو سعيد Ð همان فرموده‌ی رسول الله ﷺ است که فرمود: «الغُسلُ یَومَ الجُمُعَةِ وَاجِبٌ على كُلِّ مُحتَلِمٍ»[۳] : (غسل کردن روز جمعه بر هر شخص بالغ، واجب است).
اما وقت این غسل از چه زمانی شروع می‌شود؟ صحیح‌ترین دیدگاه، این است که زمان شروع این غسل، از طلوع خورشید است؛ زیرا از طلوع فجر تا طلوع خورشید، وقت فجر است لذا احتیاط، اقتضا می‌کند که غسل بعد از طلوع خورشید انجام شود و اگر غسل، هنگام رفتن به مسجد انجام شود، بهتر است. حال که گفتیم این غسل، واجب می‌باشد، آیا نماز جمعه بدون این غسل، درست است؟ یعنی اگر شخصی عمدا غسل را ترک کند و نماز جمعه بخواند، نمازش درست است؟ جواب: بله، درست است زیرا این غسل جنابت نیست اما رسول الله ﷺ آن را واجب نمود تا ارزش و برتری این روز را بیان نماید.
روایتی که از امير المومنين عمر بن خطاب Ð ثابت است نیز بر همین مسئله دلالت می‌دهد که ایشان: «كَانَ يَخْطُبُ النَّاسَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، إِذْ دَخَلَ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ، فَعَرَّضَ بِهِ عُمَرُ، فَقَالَ: مَا بَالُ رِجَالٍ يَتَأَخَّرُونَ بَعْدَ النَّدَاءِ؟ فَقَالَ عُثْمَانُ : يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، مَا زِدْتُ حِينَ سَمِعْتُ النَّدَاءَ أَنْ تَوَضَّأْتُ، ثُمَّ أَقْبَلْتُ. فَقَالَ عُمَرُ: وَالْوُضُوءَ أَيْضًا، أَلَمْ تَسْمَعُوا رَسُولَ اللهِ ﷺ يَقُولُ: «إِذَا جَاءَ أَحَدُكُمْ إِلَى الْجُمُعَةِ فَلْيَغْتَسِلْ»[۴] : (در روز جمعه برای مردم خطبه می‌گفت که عثمان بن عفان Ð وارد شد؛ وی به عثمان Ð کنایه زد و گفت: چه شده است که برخی مردان با تأخیر بعد از اذان به مسجد می‌آیند؟ عثمان Ð گفت: ای امیر المومنین! بعد از شنیدن اذان، هیچ کاری دیگری نکردم و فقط وضو گرفتم و آمدم. عمر Ð گفت: همچنین فقط وضو گرفته‌ای؟! مگر نشنیده‌اید که رسول الله ﷺ می‌فرمود: (هرگاه یکی از شما خواست برای ادای نماز جمعه بیاید، باید غسل کند)؟. عثمان Ð بدون غسل نماز را ادا نمود. این روایت از عمر Ð دليل واضحی بر این است که غسل جمعه، واجب است و اگر چنین نباشد، چگونه می‌شود که عمر Ð عثمان Ð را در برابر مردم، به خاطر ترک غسل، توبیخ نماید؟!
اگر کسی شب یا بعد از فجر، غسل کند و نیت غسل جمعه داشته باشد، سودی برایش ندارد زیرا هنوز روز اصلا شروع نشده است اما اگر بعد از فجر، غسل کند، احتمال صحت غسل، وجود دارد اما بهتر است که بعد از طلوع خورشید انجام شود.
[۱] صحیح بخاری: کتاب الأذان، باب وضوء الصبیان ومتی یجب علیهم الغسل والطهور وحضورهم العیدین والأعیاد والجنائز وصفوفهم، شماره (۸۵۸). صحیح مسلم: کتاب صلاة المسافرین وقصرها، باب وجوب غسل الجمعة، شماره (۸۴۶).
[۲] مسند احمد: (۳۳/۲۸۰، شماره ۲۰۰۸۹). سنن ابو داود: کتاب الطهارة، باب فی الرخصة فی ترک الغسل یوم الجمعة، شماره (۳۵۴). سنن ترمذی: أبواب الجمعة، باب فی الوضوء یوم الجمعة، شماره (۴۹۷). سنن نسائی: کتاب الجمعة، باب الرخصة فی ترک الغسل یوم الجمعة، شماره (۱۳۸۰). سنن ابن ماجه: کتاب إقامة الصلاة والسنة فیها، باب ما جاء فی الرخصة فی الغسل یوم الجمعة، شماره (۱۰۹۱).
[۳] تخریج آن گذشت.
[۴] صحیح بخاری: كتاب الجمعة، باب فضل الغسل يوم الجمعة…، شماره (۸۷۸). صحیح مسلم: كتاب صلاة المسافرين وقصرها، باب صلاة الخوف، شماره (۸۴۵).
