(۱۰۳۲) سوال: الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّى * وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى} [أعلى: ۱۴-۱۵]. (یقینا کسی‌که خود را پاک کند، رستگار گردید. و نام پروردگارش را یاد کرد پس نماز گزارد). منظور از ذکر در اینجا چیست؟ آیا منظور، تهلیل[۱] است یا ذکر دیگری را در نظر دارد؟

جواب:

{قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّى}.(یقینا کسی که خود را پاک کند، رستگار گردید)، یعنی: هر کس خود را از شرک و دیگر گناهان خلاص کرد، {وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى}: (و نام پروردگارش را یاد کرد، پس نماز گزارد)، هر ذکری که برای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ باشد را شامل می‌شود. نماز هم که معروف است.

برخی از مفسرین بر این رأی هستند که مراد از ذکر الله در اینجا، خطبه‌ی جمعه و نماز هم نماز جمعه است. آنها می‌گویند: زیرا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ} [جمعه: ۹]: (ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی‌که در روز جمعه برای نماز اذان گفته شد به سوی ذکر الله بشتابید و خرید و فروش را رها کنید، اگر بدانید این برای شما بهتر است).

اما درست این است که آیه برای هر کس که نام الله را یاد کند سپس نماز بگزارد، صدق می‌کند و فرقی نمی‌کند که در جمعه باشد یا غیر جمعه.

ذکر الله با گفتن: «لا إله إلا الله» و «سبحان الله» و «الحمدلله» و دیگر اذکار است. حتی با انجام عبادات نیز، ذکر الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ حاصل می‌شود؛ زیرا عبادات هم در حقیقت ذکر هستند.

سائل: جناب شیخ، کسانی هستند که این آیه را به رمضان و عید مقید کنند؟

جواب: از عمر بن عبدالعزیز رَحِمَهُ‌الله روایت می‌شود که این آیه را دلیل بر زکات فطر می‌دانست. به این دلیل که فرمود: {قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّى * وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى}. ولی این استنباط به وسیله‌ی مقید کردن آیه نیست، بلکه یکی از چیزهایی است که بر آن دلالت دارد.

[۱] – تهلیل یعنی: «لا إله إلا الله».