(۱۰۱۶) سوال: معنای این آیه چیست؟ {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءَكُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ لَا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ وَلَا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ وَآتُوهُمْ مَا أَنْفَقُوا وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَلَا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ وَاسْأَلُوا مَا أَنْفَقْتُمْ وَلْيَسْأَلُوا مَا أَنْفَقُوا ذَلِكُمْ حُكْمُ اللَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ} [ممتحنه: ١٠].
(ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که زنان مؤمن هجرت کرده به نزد شما آیند، پس آنها را آزمایش کنید. الله به ایمانشان داناتر است. پس اگر آنها را مؤمن یافتید، آنها را به سوی کفار باز نگردانید. نه آنها برای آنان حلالند و نه آنها برای اینها حلالند و آنچه را (شوهران کافر) خرج کرده‌اند به آنها بدهید. و گناهی بر شما نیست که با آنها ازدواج کنید هرگاه مهرشان را به آنان بدهید. و به عقد زنان کافر تمسک مجویید. نیز آنچه را خرج کرده‌اید مطالبه کنید، و (کافران نیز) آنچه را خرج کرده‌اند مطالبه کنند. این حکم الله است که در میان شما حکم می‌کند و الله دانای حکیم است).
جواب:
این آیه بعد از صلح حدیبیه نازل شد. یکی از بندهای صلحی که بین پیامبرﷺ و بین قریش امضا شد، این بود که هر کس از قریش در حالت ایمان نزد مسلمانان آمد، پیامبرﷺ او را به قریش برگرداند. به همین خاطر الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ این آیه را برای استثنا از این صلح نازل نمود. زیرا اگر زنی مؤمن به سوی مسلمانان هجرت کرد، بعد از امتحان و سنجش او برای اثبات صداقتش در هجرت، به سوی کفار برگردانده نمی‌شود. به این دلیل که فرمود: {فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ لَا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ وَلَا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ}. (آنها را به سوی کفار باز نگردانید. نه این زنان برای آنها حلالند و نه آن مردان برای این زنان).
این به نسبت کسانی است که ازدواج کرده‌اند. این زنان بعد از مسلمان شدن برای شوهران کافرشان حلال نیستند. زیرا زن کافر بر مرد مؤمن و زن مؤمن بر مرد کافر حلال نیست. تنها استثنا زمانی است که زن کافر اهل کتاب با مرد مسلمان ازدواج کند. فقط این مورد برای ازدواج، حلال است. به همین علت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ} [مائده: ٥]: (و زنان پاکدامن از مسلمانان و زنان پاکدامن از کسانی که پیش از شما به آنها کتاب داده شده، هر گاه که مهر آنها را بپردازید). بعد فرمود: {وَآتُوهُمْ مَا أَنْفَقُوا}: (آنچه را شوهرانشان انفاق کرده‌اند، بازگردانید). یعنی خرجی که شوهرانشان برای آنها کرده‌اند را بپردازید؛ زیرا آن زنان بدون اختیار شوهرانشان از نزد آنها خارج شده‌اند. به همین خاطر، نفقه‌ای که شوهران کافر برای این زن‌ها کرده‌اند، به آنان بازپس داده می‌شود.
سپس الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بیان کرده که برای مومنان حلال است با زنانی که هجرت کرده و همسرانشان را رها نموده‌اند ازدواج کنند: {وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ}: (حرجی بر شما نیست که با آنها ازدواج کنید در صورتی که مهرشان را پرداخت کنید). منظور از اجور در اینجا، مهریه است. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ مهریه را اجر نامید؛ زیرا عوضی در مقابل لذت بردن مرد از زن است؛ مانند مقابلی که در اجاره پرداخت می‌شود.
***
