(۹۶۴) سوال: معنای این آیه‌ چیست؟ {وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيهَا خَيْرٌ فَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهَا صَوَافَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ كَذَلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ} [حج: ٣٦]: (شتران فربه را برای شما از شعائر الهی قرار دادیم، در آن برای شما خیر است. پس در حالی‌که بر پا ایستاده‌اند؛ نام الله را بر آنها ببرید، آنگاه چون پهلو‌‌‌‌‌هایشان افتاد، از آنها بخورید و فقیران قانع (غیر سائل) و فقیران سائل را اطعام کنید. این گونه آنها را برای شما رام کردیم؛ باشد که شما سپاس‌گزاری کنید).

جواب:

واژه‌ی «البُدْنُ» جمع واژه‌ی «بَدَنَة» به معنی شتر است.

به همین خاطر الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ دستور می‌دهد که هنگام ذبحش، اسم الله را بر زبان آوریم. شتر در حالی که روی سه پا ایستاده، ذبح می‌شود؛ زیرا برای نحر شتر[۱]، سنت است که ایستاده و در حالی که دست راستش بسته است نحر شود. ذبح کننده از سمت راست می‌آید و با چاقو، ضربه‌ای به فرورفتگی پایین گردنش که بین گردن و سینه است، می‌زند. سپس شتر می‌افتد. به همین خاطر الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرمود: {فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا}، یعنی هرگاه پهلویش به زمین افتاد، {فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ}، «قانع» به فقیری می‌گویند که گدایی نمی‌کند. اما «معترّ» شخص فقیری است که گدایی می‌کند.

{كَذَلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}، یعنی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آن را برای بشر چنین مسخّر و رام کرده است. در حالی که اگر رام نبود، به خاطر بزرگی جثه و قدرتی که دارد، قادر به سوار شدن بر آن نبودیم و نمی‌توانستیم آن را ذبح کنیم. اما الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آن را برای بندگانش رام و مسخّر نموده است. او می‌فرماید: {أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا خَلَقْنَا لَهُمْ مِمَّا عَمِلَتْ أَيْدِينَا أَنْعَامًا فَهُمْ لَهَا مَالِكُونَ * وَذَلَّلْنَاهَا لَهُمْ فَمِنْهَا رَكُوبُهُمْ وَمِنْهَا يَأْكُلُونَ} [یس: ٧١-٧٢]: (آیا ندیدند که ما برای آنها از آنچه ساخته‌ی دست‌های ما است، چهارپایانی را آفریده‌ایم، پس آنان مالک آن هستند. آنها را برایشان رام کردیم، پس بر بعضی سوار می‌شوند، و از بعضی می‌خورند). الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آنها را برای ما رام و مسخّر کرده که سوارشان شده و از گوشتشان بخوریم.

شما به گرگ نگاه کنید؛ از لحاظ جسمی از شتر کوچک‌تر است و قدرت کمتری دارد، اما چون برای ما مسخر نشده، نمی‌توانیم از آن سود ببریم. چه بسا گرگ به ما حمله کند و به ما ضرر برساند. اما شتر با وجود قدرت و جثّه‌ی بزرگی که دارد، رام شده است. تا جایی که یک طفل می‌تواند افسارش را گرفته و او را به محل ذبح ببرد و با این حال، باز هم رام و مطیع است.

همچنین ذبح شتر به عنوان هَدی و قربانی در عید قربان، برای تقرب به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ صورت می‌گیرد. اما ذبح آن به عنوان عقیقه‌ی فرزند، محل اختلاف است. برخی از علما گفته‌اند: شتر را می‌شود به عنوان عقیقه قربانی کرد و هر شتری معادل یک گوسفند یا بز حساب می‌شود. برخی دیگر گفته‌اند: نمی‌شود شتر را بابت عقیقه‌ی نوزاد، قربانی نمود. زیرا نصی که برای عقیقه آمده، فقط به بز و گوسفند اشاره کرده است.

اما قول راجح این است که اشکالی ندارد انسان بابت نوزادش، شتر یا گاو عقیقه دهد. اما اگر گوسفند قربانی کند، بهتر است.

***

[۱] – شتر ذبح نمی‌شود. بلکه نحر می‌شود. به گودی زیر گردنش چاقو می‌زنند تا شتر از خونریزی، بی جان شود. سپس او را ذبح می‌کنند. به این طریقه‌ی کشتن، نحر می‌گویند.