(۸۹۳) سوال: معنای این آیه چیست؟ {وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَنْ يَنْقَلِبْ عَلَى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ} [آل عمران: ١٤٤]: (و محمد جز فرستاده‌ای نیست که به راستی پیش از او فرستادگانی گذشتند. آیا اگر بمیرد یا به قتل رسد، شما به عقب برمی‌گردید؟ و هر کس به عقب بازگردد هرگز به الله زیانی نمی‌رساند، و به زودی الله سپاس‌گزاران را پاداش می‌دهد).

جواب:

الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در این آیه در بیان حال رسول‌اللهﷺ می‌فرماید که او پیامبری است که قبل از او پیامبرانی آمدند. آنها رسالتشان را ابلاغ کردند و از دنیا رفتند. چون هر چیزی روی زمین، فانی است و تنها پروردگار ذوالجلال و الإکرام است که باقی می‌ماند. رسولانی قبل از او در ابلاغ دعوتشان به سوی الله بودند و گذشتند، سپس همچون بقیه‌ی بشر وفات یافتند. سپس الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بر کسانی ایراد می‌گیرد که اگر پیامبرﷺ از دنیا برود یا به قتل رسد، تغییر می‌کنند. فرمود: {أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ}: (آیا اگر بمیرد یا به قتل رسد، شما به عقب برمی‌گردید)؟ یعنی: از اسلام به کفر بازمی‌گردید؟

{وَمَن يَنقَلِبْ عَلَى عَقِبَيْهِ}: (و هر کس به عقب بازگردد)، یعنی مرتد و کافر گردد، هرگز زیانی به الله نمی‌رساند. زیرا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ از بندگان خود بی‌نیاز است. الله فقط برای مصلحت بندگان آنها را به عبادت خود دستور می‌دهد، نه به خاطر مصلحت و یا منفعت خودش.

به همین خاطر بندگان هرگز نمی‌توانند ضرر یا سودی به او برسانند. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ} [آل عمران: ۹۷]: (و برای الله، حج کعبه بر مردم واجب است، بر کسانی که توانایی رفتن به سوی آن را دارند و هر کس کفر ورزد، بی‌شک الله از جهانیان بی‌نیاز است). بنا بر این هر کس پس از اسلامش، مرتد گردد، هیچ ضرری به الله نمی‌رساند، بلکه به خودش ضرر می‌رساند.

{وَسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ} [آل عمران: ١٤٤]: (و به زودی الله سپاس‌گزاران را پاداش می‌دهد). يعنی: کسانی که طاعت او را به جای می‌آورند، شاکر حقیقی هستند. چون حقیقت شکر این است که انسان در هر حالی، نعمت دهنده‌اش را طاعت کند؛ چه این طاعت با قلب باشد، یا با زبان و اعضا.

این آیه در غزوه‌ی أحد موقعی نازل شد که شیطان در میان مسلمانان فریاد می‌زد: محمد به قتل رسید. با شنیدن این شایعه‌ی دروغین، روحیه‌ی برخی از مسلمانان ضعیف شد. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ هم این آیه را نازل فرمود. آیه به این نکته اشاره دارد که حتی اگر پیامبر از دنیا برود یا یا به قتل برسد، بر مسلمانان واجب است که از شریعت و سنت او چه در زمان حیات و چه بعد از وفاتش، دفاع کنند.

دلیل دیگری که در آیه وجود دارد این است که کفر یعنی عقب افتادگی و واپس گرایی و بازگشتن به عقب. اما اسلام، تقدّم و پیشرفت در مسائلی است که برای دین و دنیای انسان سودمندند. شاهد آن نیز این فرموده‌ی الهی است: {أَفَمَنْ يَمْشِي مُكِبًّا عَلَى وَجْهِهِ أَهْدَى أَمَّنْ يَمْشِي سَوِيًّا عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ} [ملك: ۲۲]: (آیا کسی‌که به رو افتاده حرکت می‌کند به هدایت نزدیک‌تراست، یا آن کسی‌که راست و استوار بر راه راست گام برمی‌دارد)؟

با این توضیحات، سبب نزول این آیه معلوم شد و مراد از آن آشکار می‌گردد. مراد این است که بر مسلمانان واجب است دینشان را نصرت کنند؛ چه این نصرت در زمان حیات پیامبرﷺ باشد و چه پس از وفات ایشان.

***