(۸۸۸) سوال: تفسیر این آیه‌ی کریمه چیست: {هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ} [آل عمران: ٧]: (او کسی است که کتاب را بر تو نازل کرد. بخشی از آن، آیات محکم است، که آنها اساس کتاب هستند. قسمت دیگر متشابهات است)؟ لطفا برای هر کدام از آیات محکم و متشابه، مثالی بزنید.

جواب:

در این آیه: {هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ}، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ قرآن کریم را دو قسمت معرفی کرده است: محکم و متشابه.

در اینجا منظور از محکم: واضح و روشن است که معنای آن بر کسی مخفی نمی‌ماند. مثل: آسمان و زمین و ستارگان و کوه و درخت و جنبندگان و امثال اینها. این محکم است زیرا در معنایش هیچ شبهه‌ای نیست.

اما متشابه: آیاتی هستند که معنای آن مشتبه و مبهم است و بر بسیاری از مردم پنهان می‌ماند. تنها راسخان در علم آن را می‌دانند؛ مثل برخی آیات که به صورت مجمل هستند و تفصیلی در آنها نیست و سنت آنها را شرح می‌دهد. مثل این آیه: {وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ} [بقره: ٤٣]: (و نماز را برپادارید). طریقه‌ی نماز خواندن معلوم نیست و فقط وجوب نماز از این آیه مشخص است. اما خواندنش چگونه باشد؟ این از جای دیگری دانسته می‌شود. اما حکمت از اینکه قرآن به این دو وجه نازل شده ابتلا و امتحان است. هرکس در قلبش انحراف داشته باشد، از متشابه پیروی می‌کند و به همین خاطر در سرگردانی و حیرت باقی می‌ماند. اما راسخان در علم به همه‌ی آن ایمان می‌آورند؛ هم به متشابه و هم به محکم قرآن، و می‌دانند که همه از نزد الله است و هیچ تناقضی در آن وجود ندارد.

یکی از مثال‌های متشابه، این آیه است: {ثُمَّ لَمْ تَكُن فِتْنَتُهُمْ إِلَّا أَن قَالُوا وَاللَّهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشْرِكِينَ} [أنعام: ۲۳]: (آن‌گاه پاسخ و عذرشان جز این نباشد که گویند: به الله پروردگارمان سوگند، که ما مشرک نبودیم)، که با آیه‌ی: {يَوْمَئِذٍ يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَعَصَوُا الرَّسُولَ لَوْ تُسَوَّى بِهِمُ الْأَرْضُ وَلَا يَكْتُمُونَ اللَّهَ حَدِيثًا} [نساء: ٤٢]: (آن روز، کسانی‌که کافر شدند و از پیامبر نافرمانی کردند، آرزو می‌کنند که ای کاش با خاک یکسان می‌شدند و هیچ سخنی را نمی‌توانند از الله پنهان کنند)، دارای تشابه هستند.

حال کسی می‌گوید: این متناقض است. چطور می‌گویند: {وَاللَّهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشْرِكِينَ}، اما بعدا درباره‌ی آنها گفت که آنها {وَلَا يَكْتُمُونَ اللَّهَ حَدِيثًا)؟ اینها آیات را با هم می‌کوبند تا مردم را در حیرت بیندازند. اما راسخان در علم می‌گویند: همه‌ی این آیات از نزد الله است و تناقضی در کلام الله نیست. نیز می‌گویند: همانا روز قیامت روزیست که مقدارش پنجاه هزار سال است و اوضاع دچار تغییر و تحول می‌شود. پس این آیه برای یک‌ وضعیت و آیه‌ی دیگر، برای وضعیت دیگری نازل می‌شود.

***