(۷۸۱) سوال: حکم لمس قرآن توسط کودکان چیست؟

جواب:

علما در مورد لمس قرآن توسط شخصی که وضو ندارد، اختلاف دارند. برخی از آنها گفته‌اند: لمس قرآن برای شخص بی وضو جایز است، چون دلیل صحیح و صریحی وجود ندارد که مانع از لمس قرآن توسط شخص بی وضو باشد و اصل بر برائت ذمه بوده و الزامی نیست که برای لمس قرآن، وضو گرفته شود. عده‌ی دیگری از علما گفته‌اند: دست زدن به قرآن فقط برای کسی جایز است که وضو داشته باشد. چون در حدیث عمرو بن حزم رضی الله عنه آمده که پیامبر نوشتند: «و جز شخصِ با وضو، قرآن را لمس نکند»^[۱] و مراد از طاهر در اینجا کسی است که وضو داشته باشد؛ زیرا الله سبحانه و تعالی در آیه‌ای که وضو و غسل و تیمم را ذکر نموده، فرموده: {مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ} [مائده:۶]: (الله نمی‌خواهد بر شما سختی بیندازد، اما می‌خواهد شما را پاکیزه گرداند). نیز در مورد حیض فرموده: {فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ} [بقره:۲۲۲]: (و وقتی پاک شدند، از آنجا که الله به شما دستور داده، با آنها نزدیکی کنید).

این قول از قول اول صحیح‌تر است؛ زیرا کلمه‌ی طاهر اگر چه بین طهارت حسی و معنوی مشترک است، اما از خطاب شرع دانسته می‌شود کسی که دارای طهارت معنوی است، از لفظ طاهر در حق او استفاده نمی‌شود. مسلمان کسی است که طهارت معنوی دارد و مشرک، نجس است. الله تعالی می‌فرماید: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلَا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَذَا} [توبه:۲۸]: (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، همانا مشرکان نجس هستند، پس از این سال به بعد، به مسجد الحرام نزدیک نشوند). نیز، رسول اللهﷺ فرموده است: «مومن، نجس نمی‌شود»^[۲] و چون به جای لفظ مومن، لفظ طاهر به کار نرفته، پس طاهر حمل بر معنای دوم یعنی وضو می‌شود.

اما یک ملاحظه باقی می‌ماند: آیا این حکم شامل کودکانی که در حال یادگیری قرآن هستند هم می‌شود که آنها را ملزم به وضو کنیم، یا خیر؟ در این مورد نیز بین علما اختلاف است. برخی گفته‌اند: اشکالی ندارد که کودک بدون وضو قرآن را بردارد. چون مکلف نیست. عده‌ی دیگری گفته‌اند: لازم است وضو داشته باشد و کودک برای دست زدن به قرآن، باید ملزم به گرفتن وضو شود. شکی نیست که این قول، به احتیاط نزدیک‌تر است. مصلحتی که در این کار وجود دارد این است که در دل آنها احترام کلام الله را کاشته و عملا به آنها یاد می‌دهیم که قرآن این عظمت را دارد که انسان برای دست زدن به آن، وضو داشته باشد. اما اگر در ملزم کردن کودک به وضو گرفتن برای دست زدن به قرآن، سختی وجود داشت، می‌شود قرآن را با پارچه یا کاغذ یا هر واسطه‌ی دیگری در دست بگیرند. چون دست زدن به قرآن با وجود حاجز برای با وضو و بی وضو جایز است.

* * *

^[۱] الموطأ مالک: حدیث شماره (۴۶۹). المعجم الکبیر طبرانی: (ج۱۲، ص۳۱۳، حدیث شماره ۱۳۲۱۷). المعجم الصغیر طبرانی: (ج۲، ص۲۷۷، حدیث شماره ۱۱۶۲) از عبدالله بن عمر رضی الله عنهما با این لفظ: «لا يَمَسُّ القُرآنَ إلَّا طاهِرٌ». هیثمی گفته: رجال سند همه ثقه هستند، و آلبانی آن را صحیح دانسته است.

^[۲] صحیح بخاری: کتاب الغسل، باب عرق الجنب و أن المسلم لا ینجس، حدیث شماره (۲۸۱). صحیح مسلم: کتاب الحیض، باب الدلیل علی أن المسلم لا ینجس، حدیث شماره (۳۷۱)، از ابوهریره رضی الله عنه با این لفظ: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ لا يَنجُس».