(۷۶۴) سوال: من چندین ظرف داشتم که آیات قرآن و دعاهای مأثور را در آنها گذاشته بودم. کسی به من گفت: استفاده از اینها و داشتنشان حرام است و باید آنها را بسوزانم. من نیز از ترس عذاب الهی، آنها را سوزاندم. اما بعد از اینکه قسمتی از آنها را سوزانده و قسمتی دیگر را خرد کردم، نمی‌دانم با پس مانده‌هایشان چه کنم؟ آیا آنها را دفن کنم یا در سطل زباله بیندازم؟ خواهش می‌کنم مرا راهنمایی کنید.
جواب:
برگه‌هایی که حاوی آیات قرآن بوده‌اند و سائل با مشورت کسی، آنها را سوزانده؛ باید بقیه‌اش را هم بسوزاند و سپس دفنشان کند؛ چون این گونه، احتمال اینکه مورد بی حرمتی قرار گیرند، خیلی ضعیف‌تر است. البته می‌تواند به جای سوزاندن، آنها را کاملا ریز ریز کند به طوری که از کلمات چیزی باقی نماند. سائل همچنین در سوالش گفته: برگه‌هایی را سوزانده که در آنها دعا نوشته شده است. در مورد چنین برگه‌هایی، تفصیل وجود دارد: اگر دعاهای مشروع هستند، نگهداشتنشان بهتر است؛ چون سودمند هستند. اما اگر ادعیه‌ی غیر مشروع هستند، سوزاندن یا ریز ریز کردنشان واجب است.
ممکن است کسی بگوید: چرا در مورد برگه‌های حاوی دعا، تفصیل قائل شدید، اما همین تفصیل را در مورد برگه‌هایی که مشتمل بر آیات قرآنی هستند، ذکر نکردید؟
در جواب می‌گوییم: برگه‌هایی که در آنها آیات قرآنی نوشته شده، اگر همین طور بدون استفاده باقی بمانند، ممکن است مورد بی احترامی قرار بگیرند. آویزان کردن آنها به دیوار هم از لحاظ شرعی درست نیست و ثابت نیست که سلف صالح رضی الله عنهم چنین کرده باشند. کسی که این کاغذها را به دیوار آویزان می‌کند، از چند حالت خارج نیست:
حالت اول: برای تبرک آنها را آویزان می‌کند: البته که چنین کاری مشروع نیست. زیر چنین تبرک جستنی از پیامبرﷺ و اصحابشان ثابت نیست و هر چیزی که جنبه‌ی تعبّدی به آن داده شود، یا به عنوان وسیله‌ای برای توسل قرار گیرد که از رسول اللهﷺ ثابت نشده باشد، شرعی نیست. زیرا الله سبحانه و تعالی می‌فرماید: {لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ} [احزاب:۲۱]: (قطعا برای شما در رسول الله، الگویی نیکو وجود دارد برای آن کس که به الله و روز قیامت امید دارد).
حالت دوم: این کار را به نیت حمایت انجام داده باشد. یعنی معتقد است که آویزان بودن این آیات بر دیوار، موجب حمایت در مقابل شیطان است. این باور نیز هیچ اصلی در سنت نداشته و صحابه رضی الله عنهم و سلف صالح آن را انجام نداده‌اند. یک حرام نیز در این کار نهفته است و آن اینکه انسان به آویزان کردن آیات قرآن به دیوار اکتفا کرده و قرائت قرآن را که در حقیقت او را از شیطان رجیم حمایت و محافظت می‌کند، کنار بگذارد. چون دلش به او خواهد گفت: تا وقتی که آیت الکرسی در خانه‌ات آویزان است، دیگر نیازی به قرائت آن نیست. تا وقتی سوره‌ی اخلاص و معوذتین را آویزان کرده‌ای، دیگر نیازی نیست آنها را قرائت کنی. بدون شک این یکی از چیزهایی است که انسان را از قرائت قرآن که راه صحیح حمایت و حفاظت شدن است، باز می‌دارد.
حالت سوم: این برگه‌ها را برای یادآوری و موعظه، آویزان کند. این کار اگر چه شاید گاهی سودمند باشد، اما ضررش بیشتر است. زیرا ممکن است در بسیاری از مجالس، این آیات قرآنی را آویزان کرده باشند، اما کسانی که در مجلس حضور دارند، استفاده‌ای از آن نبرند. مثلا در ورقه‌ای این آیه را نوشته و آویزان کرده‌اند: {وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا} [حجرات:۱۲]: (و یکدیگر را غیبت نکنید). اما می‌بینید که مردم در همین مکان، غیبت می‌کنند و از این آیه که به دیوار آویزان است هیچ پندی نمی‌گیرند. ضمن اینکه آویزان بودن این آیه بالای سرشان که آنها را از غیبت نهی می‌کند و مغشول بودن آنها به غیبت در همان حال، نوعی مبارزه طلبی و بی مبالاتی است نسبت به چیزی که الله تعالی از آن نهی کرده است.
نیز، چه بسا مشاهده کنید که در برخی مجالس این آیه را در برگه‌ای نوشته و به دیوار آویزان کرده‌اند: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا * وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا} [احزاب:۴۱-۴۲]: (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، الله را به کثرت ذکر کنید و صبحگاه و شامگاه او را تسبیح گویید). اما با این وجود، کسی به آن توجه نکرده و سرش را هم بالا نمی‌آورد تا به آن نگاهی بیندازد و کسی هم ذکر و تسبیح الله نمی‌کند. این مساله بسیار اتفاق می‌افتد.
بنا بر این، موعظه پذیرفتن و یادآوری شدن توسط این برگه‌های آویزان به دیوار، خیلی کم است. نکته‌ی دیگر اینکه تذکر و موعظه با چنین روشی، در زمان سلف صالح رضی الله عنهم معروف نبوده و شکی نیست که آنها از ما بهتر و به صواب نزدیک‌تر بوده‌اند؛ به همین خاطر رسول اللهﷺ فرموده: «بهترین مردم، مردم زمان من هستند (صحابه)، سپس کسانی که پس از آنها می‌آیند (تابعین)، سپس کسانی که بعد از آنها می‌آیند (تبع تابعین)». [۱]
به همین خاطر عمل این شخص در زمینه‌ی سوزاندن ورقه‌های حاوی آیات قرآنی را پسندیدیم، اما در مورد ادعیه، تفصیلی که گذشت را ذکر نمودیم.
می‌پرسد: و این سخن آیا در مورد احادیث نیز صدق می‌کند؟
جواب: از نظر من، احادیث نسبت به آیات قرآن از اهمیت کمتری برخوردارند و این اهیمت خیلی هم کم‌تر است. اما باز هم اگر آنها را بسوزانند بهتر است. اگر هم آنها را نگهداشته و نسوزانند، اشکالی ندارد.
می‌پرسد: آویزان کردن سخنان حکیمانه و غیره، چه حکمی دارد؟
جواب: اشکالی ندارد؛ چون قرآن نیست و غالبا سخن رسول اللهﷺ هم نیستند.
* * *
[۱] صحيح بخاري: کتاب الشهادات، باب لا یشهد علی شهادة جور إذا أشهد، حدیث شماره (۲۵۰۹). صحيح مسلم: کتاب فضائل الصحابة رضی الله عنهم، باب فضل الصحابة ثم الذین یلونهم ثم الذین یلونهم، حدیث شماره (۲۵۳۳)، از عبدالله بن مسعود رضی الله عنه با این لفظ: «خَيْرُ النَّاسِ قَرْنِي، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ».
