(۷۴۴) سوال: معنی این فرموده‌ی الله تعالی چیست: {وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى * قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمَى وَقَدْ كُنْتُ بَصِيرًا * قَالَ كَذَلِكَ أَتَتْكَ آيَاتُنَا فَنَسِيتَهَا وَكَذَلِكَ الْيَوْمَ تُنْسَى} [طه: ۱۲۶-۱۲۴]: (و هر كه از ياد من روی بگرداند، زندگی تنگی خواهد داشت * و روز قیامت او را نابينا حشر می‌کنیم * خواهد گفت: پروردگارا! چرا مرا نابينا  محشور کرده‌ای؟ من كه قبلا بينا بوده‌ام. می‌فرمايد: همين است، آيات من به تو رسيد و تو آنها را ناديده گرفتی و ترک کردی، همان گونه هم تو امروز ناديده گرفته و ترک می‌شوی)؟

جواب:

معنای آیه‌ی: {وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا} یعنی: هر کس از ذکر الله تعالی روی گردانی کند؛ چه این روی گردانی از قرآن و وحیی باشد که بر انبیاء و رسل نازل شده و چه روی گردانی از ذکر الله تعالی با قلب و زبان و اعضا باشد، به این عقوبت بزرگ دچار می‌شود که زندگی بر او تنگ و سخت می‌گردد.

گفته شده  این تنگی و سختی: تنگ شدن قبر بعد از مرگ است. نیز گفته شده: این تنگی، عمومیت بیشتری دارد و حتی اگر در دنیا بماند، نمی‌تواند دارای سعه‌ی صدر بوده و آرامش داشته باشد و دلش آرام ندارد. این بدان خاطر است که هیچ زیستنی لذت بخش‌تر از زندگی کسی که به الله تعالی ایمان آورده و عمل صالح انجام می‌دهد، وجود ندارد. چنان که الله تعالی می‌فرماید: {مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ} [نحل: ۹۷]: (هركس چه زن و چه مرد كار شايسته انجام دهد و مؤمن باشد، به او زندگی پاكيزه و خوشايندی می‌بخشيم و پاداش آنان را بر طبق بهترين كارهايشان خواهيم داد).

یکی از سلف گفته: «اگر ملوک و پادشاهان وفرزندانشان می‌دانستند که ما در چه نعمت و آرامشی هستیم، با شمشیرهایشان بر سر آن با ما مبارزه می‌کردند».[۱] چون ایمان همراه با عمل صالح موجب آرامش و طمأنینه‌ی انسان می شود و در قلب او نوری قرار می‌گیرد و در سختی‌ها به قضا وقدر الله تعالی راضی می‌باشد. در نتیجه هیچ کس بیشتر از او در نعمت نیست. این قول به صواب نزدیک‌تر است که زندگی سخت و تنگ هم شامل قبر و هم شامل دنیا می‌شود. اما بعد از حشر و بیرون آمدن از قبر در روز قیامت نابینا و کور محشور می‌گردد؛ چنان که الله تعالی می‌فرماید: {وَنَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى وُجُوهِهِمْ عُمْيًا وَ بُكْمًا وَ صُمًّا مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ كُلَّمَا خَبَتْ زِدْنَاهُمْ سَعِيرًا} [اسراء: ۹۷]: (و ما در روز رستاخيز ايشان را بر صورت‌هایشان کشانده، كور و لال و كر حشرشان می‌کنیم. جايگاهشان دوزخ خواهد بود. هر زمان كه زبانه‌ی آتش فروكش كند، بر زبانه‌ی آتششان می‌افزائيم).

آن موقع است که سؤال می‌کند: چرا مرا کور حشر نمودی، در حالی که قبلا بینا بودم؟ البته این به خاطر اقامت حجت بر او و نیز برای ذلت و خواری‌اش در قیامت است که الله تعالی به او می‌فرماید: {كَذَلِكَ أَتَتْكَ آيَاتُنَا فَنَسِيتَهَا وَكَذَلِكَ الْيَوْمَ تُنْسَى * وَكَذَلِكَ نَجْزِي مَنْ أَسْرَفَ وَلَمْ يُؤْمِنْ بِآيَاتِ رَبِّهِ} [طه: ۱۲۷-۱۲۶]: (همين است، آيات من به تو رسيد و تو آنها را ترک کردی، همان گونه هم تو امروز ناديده گرفته می‌شوی).

***

^[۱] گفته‌ی ابراهیم بن أدهم است. نگا: حلیة الأولیاء: (ج۷، ص۳۷۰).