(۵۰۳) سوال: حكم کسانی‌ که به جاه و مقام پیامبر ﷺ متوسل می‌شوند چیست؟ شخص پس از دعا می‌گوید: به جاه سرورمان محمد. توصیه‌ی شما چیست؟

جواب:

توصیه می‌کنم توسل به جاه و مقام پیامبر ﷺ را کنار بگذارید؛ زیرا بدعت است و مقام و جایگاه پیامبر ﷺ به شما سودی نمی‌رساند. با چیزی به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ متوسل شوید که سبب و وسیله‌ای برای رسیدن به هدف باشد اما مقام و منزلت پیامبر ﷺ به شخص دعا کننده سودی نمی‌رساند. تردید نداریم که رسول الله ﷺ سيد و سرور فرزندان آدم است و همانند دیگر برادران مسلمانش جایگاه بزرگ و ارزشمندی نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ دارد؛ اما مقامش نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فقط به خودش سود می‌رساند و برای ما سودی ندارد لذا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به جای این توسل حرام، توسل مباح را برایمان قرار داده است؛ پس چرا به جای این توسل مباح و مشروع به توسلی چنگ بزنیم که در قرآن و سنت وجود ندارد و سبب دست‌یابی به هدف نیز نیست؟ برخی از انواع توسل در دعا عبارت هستند از:

نوع اول: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با نام‌هایش به طور کلی؛ مثل این فرمایش پیامبر ﷺ: «أسأَلُكَ بكلِّ اسمٍ هو لك، سمَّيتَ به نفْسَكَ، أو علَّمتَه أحدًا مِن خلْقِكَ، أو أنزَلتَه في كتابِكَ، أو استَأثَرتَ به في عِلمِ الغَيبِ عندَك، أنْ تجعَلَ القُرآنَ رَبيعَ قلبي»: (به هر نامی كه از آنِ تو است که خود را به آن خوانده‌ای یا به کسی از آفریدگانت آموخته‌ای یا در كتابت فرستاده‌ای یا علم آن را نزد خود نگاه داشته‌ای؛ از تو می‌خواهم که قرآن را بهار قلبم قرار دهی) یا توسل به یک اسم‌ خاص از نام‌های الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ که مناسب با دعای فرد باشد؛ چنان که مثلا بگوید: “اللّهُمَّ يَا وَاسِعَ المَغفِرَةِ اغفِر لِي، يَا رَحيمُ ارحَمنِي، اللّهُمَّ اغفِر لِي وَارحَمنِي إنَّكَ أنتَ الغَفُورُ الرَّحِيمُ. “: (ای الله!‌ای دارای آمرزش وسیع! مرا بیامرز، ‌ای دارای رحمت! به من رحم بفرما، ‌ای الله! مرا شامل رحمتت قرار بده و بیامرز که تو همان آمرزنده‌ی مهربان هستی) و… . همچنین حديث: «اللَّهمَّ بعِلمِكَ الغيبَ وقدرتِكَ على الخلقِ أحيني ما عَلِمتَ الحَيَاةَ خَيراً لِي وتَوَفَّني إذا عَلِمتَ الوَفَاةَ خَيرٌ لي»: (ای الله! با دانشت به غیب و قدرتت بر آفریدگان، مرا تا زمانی که ‌می‌دانی برایم بهتر است، زنده بدار و زمانی که می‌دانی مرگ برایم بهتر است، بمیران).

نوع دوم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با صفاتش؛ مثل دعای استخاره: «اللهُمَّ إنِّي أستخيرُكَ بِعلمِكَ وأسْتقدِرُكَ بقُدرتِكَ وأسألُكَ من فضلِكَ العظيمِ»: (ای الله! از تو با توسل به علمت، درخواست خیر دارم و با توسل به قدرتت توانایی می‌خواهم و از بخشش فراوانت درخواست دارم) تا آخر دعای استخاره که مشروع است.

نوع سوم: توسل به یک فعل از افعال الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ؛ مثل: «اللَّهمَّ صلِّ علَى محمَّدٍ وعلَى آلِ محمَّدٍ، كما صلَّيتَ علَى إبراهيمَ وعلَى آلِ إبراهيمَ إنَّكَ حميدٌ مجيدٌ»: (ای الله! بر محمد و بر پیروان محمد درود بفرست آن‌گونه که بر ابراهیم و بر پیروان ابراهیم درود فرستادی؛ که تو ستوده‌ی بزرگوار هستی) همچنین اگر بگوید: “اللّهُمَّ كَمَا مَنَنتَ عَلَى فلانٍ بِالعِلمِ وَالعَمَلِ أنعِم عَلَيَّ بِمِثلِ ذلِكَ“: (ای الله! چنان که با بخشیدن علم و عمل به فلانی بر وی منت نهاده‌ای بر من نیز چنین منت گذار).

نوع چهارم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با ایمان به او و پیروی از پیامبرش؛ مثل فرموده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ: {رَبَّنَا آمَنَّا بِمَا أَنْزَلْتَ وَاتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ} [آل عمران: ۵۳]: (پروردگارا! به آن‌چه نازل نمودی ایمان آوردیم و از پیامبر پیروی کردیم؛ پس ما را همراه گواهان و شاهدان ثبت بفرما) همچنین: {رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِياً يُنَادِي لِلإِيمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأَبْرَارِ} [آل عمران: ۱۹۳]: (پروردگارا! ما شنیدیم که منادی به ایمان، ندا می‌دهد که به پروردگارتان ایمان آورید؛ پس ایمان آوردیم؛ پس گناهان ما را ببخش و اشتباهاتمان را بپوشان و ما را با نیکوکاران بمیران) توسل سه نفری که به غار پناه بردند اما دهانه‌ی غار با سنگ بزرگی بسته شد و آنان برای رهایی، با کارهای خوبی که انجام داده بودند، به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ متوسل شدند نیز از همین نوع است که این حدیث، مشهور و معروف است.

نوع پنجم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با بیان حال دعا کننده؛ چنان که مثلا بگوید: “اللّهُمَّ إنّي ظَلَمتُ نَفسِي فَاغفِر لِي، اللّهُمَّ إنِّي فَقِيرٌ فَأغنِنِي“: (ای الله! من به خودم ستم کرده‌ام پس مرا ببخش و بیامرز. ‌ای الله! من فقیر و محتاج هستم پس مرا بی‌نیاز کن). همچنین مانند سخن موسى عَلَيْهِ‌السَّلَام: {رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ} [القصص: ۲۴]: (پروردگارا! به آن‌ چه از خیر که بر من نازل ‌کنی، فقیر و نیازمند هستم).

نوع ششم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با درخواست دعا از فرد صالحی که امید اجابت دعایش وجود دارد؛ برای مثال: پیامبر ﷺ وقتی بیان نمود که هفتاد هزار نفر بدون حساب و عذاب، وارد بهشت می‌شوند. عُكاشَة بن مِحصَن رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ گفت: از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بخواه که مرا از آنان قرار دهد.

این‌ها برخی انواع توسل مشروع است که انسان را از توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با وسيله‌ای که در شرع تعیین نشده و در حقیقت، وسیله نیست، بی‌نیاز می‌کند. بنابراین توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با جاه و مقام رسول الله ﷺ، توسلی است که بدعت و ممنوع به شمار می‌رود، حال آن که توسل مباح، کافی است.

***