(۵۰۲) سوال: اگر مسلمان در هنگام دعا و درخواست از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ مثلا چنین بگوید: “اللّهُمَّ اغفِر لِي بِجَاهِ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ ﷺ“: (ای الله! به خاطر جاه و منزلت سرورمان محمد ﷺ نزد خودت، مرا بیامرز)؛ آیا این سخن، حرام است و الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ شخص را به ‌خاطر آن مجازات می‌نماید؟

جواب:

باید دانست که دعا از عبادت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است لذا حق نداریم وسیله‌ای را که شریعت تعیین نکرده است، در آن نوآوری کنیم؛ توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در دعا با چند چیز صورت می‌گیرد:
اول: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با نام‌ها و صفات وی؛ زیرا می‌فرماید: {وَلِلَّهِ الأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا} [الاعراف: ۱۸۰]: (الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نام‌های بسیار نیکو دارد؛ او را با آن‌ها فرا بخوانید).
همچنین مثل این که شخص بگوید: “اللّهُمَّ يَا رَزَّاقُ ارزُقنِي، وَيَا غَفُورُ اغفِر لِي، وَيَا رَحمنُ ارحَمنِي، وأدخِلنِي بِرَحمَتِكَ فِي عِبَادِكَ الصَّالِحِينَ”: (ای الله!‌ای روزی دهنده! به من رزق عطا کن، ‌ای آمرزنده‌ی گناهان! مرا بیامرز، ‌ای مهربان صاحب رحمت! رحمتت را شامل حال من بگردان و بارحمتت مرا از بندگان صالح خود قرار بده) بدین صورت با نام‌ها و صفات الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به او متوسل می‌شود که این نوع در شریعت آمده است.
دوم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با ایمان به او و فرمان‌برداری از او؛ الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ از خردمندان چنین نقل می‌کند که می‌گویند: {رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِياً يُنَادِي لِلإِيمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأَبْرَارِ} [آل عمران: ۱۹۳]: (پروردگارا! ما شنیدیم که منادی به ایمان، ندا می‌دهد که به پروردگارتان ایمان آورید؛ پس ایمان آوردیم؛ پس گناهان ما را ببخش و اشتباهاتمان را بپوشان و ما را با نیکوکاران بمیران).
حرف فاء در “فَآمَنَّا” بیانگر سبب است و دلالت می‌دهد که بعد از آن، فرع قبل از آن است؛ یعنی: به سبب ایمان ما به این منادی، گناهان ما را ببخش و اشتباهاتمان را بپوشان و ما را با نیکوکاران بمیران.
سوم: توسل انسان به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با بیان حاجت و نیاز به او؛ یعنی وضعیت و فقر خود را ذکر می‌کند چنان که در این سخن موسى عَلَيْهِ‌السَّلَام آمده است: {رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ} [القصص: ۲۴]: (پروردگارا! به آن‌ چه از خیر که بر من نازل ‌کنی، فقیر و نیازمند هستم) این یک جمله‌ی خبری است که شامل دعا و توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با بیان حال دعا کننده است.
گاهی نیز توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با تمامی این وسایل انجام می‌شود؛ مانند دعایی که پیامبر ﷺ به أبوبكر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ آموخت که در نمازش بگوید: «اللَّهمَّ إنِّي ظلَمتُ نَفسي ظلمًا كثيرًا ولا يغفرُ الذُّنوبَ إلَّا أنتَ فاغفِر لي مغفرةً من عندِكَ وارحَمني إنَّكَ أنتَ الغفورُ الرَّحيمُ»: (ای الله! من بسیار به خود ستم کرده‌ام و فقط تو هستی که گناهان را می‌بخشی؛ پس با مغفرتی از جانب خود مرا ببخش و بیامرز و بر من رحم فرما که تو همان بخشنده‌ی مهربان هستی) که این توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با بیان حال بنده: «اللَّهمَّ إنِّي ظلَمتُ نَفسي ظلمًا كثيرًا»، توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با مدح و ثنای وی با صفاتش: «لا يغفرُ الذُّنوبَ إلَّا أنتَ» است که البته این از ایمان به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است که فرمود: «فاغفِر لي مغفرةً من عندِكَ وارحَمني إنَّكَ أنتَ الغفورُ الرَّحيمُ».
این‌ها وسیله‌های شرعی هستند که انسان برای اجابت دعای خویش با آن‌ها به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ متوسل می‌شود.
توسل به خود پیامبر ﷺ؛ اگر با درخواست دعا از ایشان برای شخص توسل کننده باشد، ایرادی ندارد اما این فقط در زمان حیات و زنده بودن ایشان امکان‌ پذیر است چنان که در سخن عمر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ آمده که گفت: “اللَّهُمَّ إنَّا كُنَّا نَتَوَسَّلُ إلَيْكَ بنَبِيِّنَا فَتَسْقِينَا، وإنَّا نَتَوَسَّلُ إلَيْكَ بعَمِّ نَبِيِّنَا فَاسْقِنَا”: (ای الله: قبلا با پیامبرمان به تو متوسل می‌شدیم و بر ما باران می‌باراندی، اکنون با عموی پیامبرمان ﷺ به تو متوسل می‌شویم پس بر ما باران ببار) سپس عباس رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ برخاست و دعا نمود و باران بارید. همچنین پیامبر ﷺ در حال ایراد خطبه‌ی جمعه بود که بادیه‌نشینی وارد شد و گفت: (ای رسول الله! چارپایان تباه شدند و راه‌ها قطع شد، از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بخواه که بر ما باران فرو فرستد) پیامبر ﷺ دستانش را بالا برد و مردم نیز دستانشان را بالا بردند سپس سه مرتبه فرمود: «اللّهُمَّ أَغِثنَا»: (ای الله! بر ما باران، نازل فرما) هنوز از منبر پایین نیامده بود که باران از ریش ایشان می‌چکید. این متوسل شدن به خود رسول الله ﷺ است تا برای کسی که از او خواسته دعا نماید.
توسل به پیامبر ﷺ بعد از وفات ایشان، جایز نیست؛ از جمله متوسل شدن به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با جاه و مقام رسول الله ﷺ که بدعت است و هیچ یک از صحابه رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُم با جاه و منزلت پیامبر ﷺ متوسل نشده‌اند و مقتضای احادیث و روایات نیز همین است که به جاه و منزلت پیامبر ﷺ متوسل نشویم زیرا دلیل شرعی بر این کار، وارد نشده است. عقل نیز چنین اقتضا می‌کند زیرا جاه و مقام رسول الله ﷺ از عمل و کردار ما نیست که با آن به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ متوسل شویم چنان که با ایمان و عمل صالح خویش متوسل می‌شویم. همچنین متوسل شدن به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با آن، برای ما سودمند نیست زیرا فقط خود رسول الله ﷺ است که از جاه و منزلت خویش نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ سود می‌برد؛ لذا این وسیله‌ای برای اجابت دعا نیست.
حال که مقتضای روایات و عقل، چنین است که توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با جاه و منزلت رسول الله ﷺ جایز نیست، پس بیاییم با چیزی که بهتر است به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ متوسل شویم؛ با ایمان به رسول الله ﷺ چنان که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ از خردمندان حکایت می‌کند. این راه برتر و ارزشمند است که همان توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با ايمان به رسول الله ﷺ است. چرا به این شیوه عمل نکنیم؟ چرا مسیر حرام و بدعت را در پیش بگیریم و این مسیر درست را رها کنیم؟ وقتی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ راه‌های مشروع و درستی را برایمان قرار داده است، بیایید از کسانی باشیم که آن مسیر را می‌پیمایند تا از کسانی باشیم که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ درباره‌ی آن‌ها می‌فرماید: {الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ الله وَأُوْلَئِكَ هُمْ أُوْلُوا الأَلْبَابِ} [الزمر: ۱۸]: (کسانی ‌که سخن را می‌شنوند و به بهترین شیوه بدان عمل می‌کنند؛ آنان کسانی هستند که الله آنان را هدایت نموده است و آنان همان خردمندان هستند).

***