(۴۹۹) سوال: آیا بیان سيادت رسول الله ﷺ (لفظ سیدنا) در صلوات بر ایشان، در تشهد یا جای دیگر جایز است؟ بیان آن بهتر است یا ترک کردن آن؟ آیا توسل به پیامبر ﷺ جایز است؟

جواب:

تردیدی نیست که رسول الله ﷺ سيد و سرور مطلق تمام فرزندان آدم و مخلوقات است اما این سیادت و سروری، بشری است، یعنی سیادت بشر بر بشر است؛ اما سيادت مطلق، به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ اختصاص دارد و رسول الله ﷺ سيد و سرور و امام فرزندان آدم در دنيا و آخرت است که بر مؤمن واجب است به این جایگاه پیامبرش رسول الله ﷺ ایمان داشته باشد.
افزودن واژه‌ی “سَيِّدِنا” در صلوات بر رسول الله ﷺ: اگر منظور، الفاظی است که در نص شرعی وارد شده است، این لفظ از جمله الفاظی نیست که در نصّ شرعی وارده شده است، لذا شایسته نیست گفته شود؛ زیرا صیغه و عبارتی که برای صلوات فرستادن از خود پیامبر ﷺ نقل شده، بهترین صیغه‌ها است و باید از همان پیروی شود؛ اما اگر فرد به طور مطلق، صلوات می‌فرستد، ایرادی ندارد که مثلا بگوید: “صَلَّى اللهُ وَسَلَّمَ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِهِ وَصَحبِهِ أجمَعِينَ”: (سلام و صلوات بر سرورمان محمد و تمام خاندان و پیروانش) زیرا پیامبر ﷺ سیادت و سروری بشر را دارد. اما اضافه کردن این عبارت در صلواتی که در تشهد نماز گفته می‌شود، درست نیست زیرا از رسول الله ﷺ نقل نشده است؛ پس می‌گوییم: “السَّلَامُ عَلَيكَ أيُّهَا النَبِیُّ وَرَحمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ” و نمی‌گوییم: “السَّلَامُ عَلَيكَ سَیِّدَنا أيُّهَا النَبِیُّ”. همچنین می‌گوییم: “اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ” و نمی‌گوییم: “اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ” یا “اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى نَبِیِّنا مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ” بلکه فقط همان ‌چیزی که در شرع وارد شده را می‌گوییم که بهتر و پر فضیلت‌تر است.
توسل به پیامبر ﷺ به چند نوع، تقسیم می‌شود:
نوع اول: توسل با ايمانی که به او داریم که این توسل، صحيح است؛ چنان که بگوید: “اللّهُمَّ إنِّي آمَنتُ بِكَ وَبِرَسُولِكَ فَاغفِر لِي”: (ای الله! به تو و پیامبرت ایمان آوردم؛ پس مرا ببخش و بیامرز) این اشکال ندارد و صحیح است. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نیز در قرآن می‌فرماید: {رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِياً يُنَادِي لِلإِيمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأَبْرَارِ} [آل عمران: ۱۹۳]: (پروردگارا! ما شنیدیم که ندا دهنده به ایمان ندا می‌دهد که به پروردگارتان ایمان آورید؛ پس ایمان آوردیم؛ پس گناهان ما را ببخش و اشتباهاتمان را بپوشان و ما را با نیکوکاران بمیران) همچنین چون ايمان به رسول الله ﷺ یک وسيله‌ی شرعي برای بخشش گناهان و پوشاندن اشتباهات است و بدین ترتیب، این شخص با وسيله‌ای که در شرع به ثبوت رسیده، توسل نموده است.
نوع دوم: توسل با دعای رسول الله ﷺ؛ یعنی: برای فردی که شفاعت می‌خواهد، دعا و درخواست کند که این نیز جایز و در شرع، ثابت شده است؛ اما فقط در زمان زنده بودن رسول الله ﷺ امکان پذیر است. از عمر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ ثابت است که گفته است: “اللَّهُمَّ إنَّا كُنَّا نَتَوَسَّلُ إلَيْكَ بنَبِيِّنَا فَتَسْقِينَا، وإنَّا نَتَوَسَّلُ إلَيْكَ بعَمِّ نَبِيِّنَا فَاسْقِنَا”: (ای الله: قبلا با پیامبرمان به تو متوسل می‌شدیم و بر ما باران می‌باراندی، اکنون با عموی پیامبرمان ﷺ به تو متوسل می‌شویم پس بر ما باران ببار) سپس عباس رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ ایستاد و دعا کرد و باران بارید. بنابراین توسل در زمان حیات پیامبر ﷺ به دعای ایشان، جایز است و اشکالی ندارد.
نوع سوم: توسل به جاه و مقام رسول الله ﷺ در زمان زندگی یا مرگ وی، توسل بدعي و ناجایز است؛ زیرا جاه و جایگاه رسول الله ﷺ فقط برای خود رسول الله ﷺ سود و بهره دارد اما تو سودی از آن نمی‌بری زیرا جایگاه وی، از جمله کردار و عمل تو نیست و چیزی که از کردار تو نباشد، برایت سودی نخواهد داشت. بنابراین جایز نیست گفته شود: “اللّهُمَّ إنِي أسألُكَ بِجَاهِ نَبِيِّكَ أن تَغفِرَ لِي أو أن تَرزُقَنِي”: (ای الله! با جاه و مقام پیامبرت به تو متوسل می‌شوم که مرا ببخشی یا به من روزی دهی) زیرا “وسيله” از ریشه‌ی “وَسل” به معنای “رسیدن به چیزی” گرفته شده است لذا وسیله باید فرد را به هدف و منظورش برساند اما در غیر این صورت، توسل به آن بیهوده است و سودی ندارد.
بنابراین می‌گوییم: توسل به رسول الله ﷺ سه نوع است:
اول: توسل به ايمان به او و پیروی از وی؛ این توسل در زمان زندگی و پس از وفات رسول الله ﷺ جایز است.
دوم: توسل به دعای ایشان، یعنی: شخص از رسول الله ﷺ بخواهد که برایش دعا کند؛ این فقط در زمان زندگی ایشان جایز است اما پس از وفات ایشان جایز نیست زیرا بعد از وفات، امکان پذیر نیست.
سوم: توسل به جاه و منزلت رسول الله ﷺ در نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ؛ که در زمان زنده بودن و پس از وفات ایشان، جایز نیست؛ زیرا وسیله نیست چون انسان را به هدفش نمی‌رساند و این بدین خاطر است که جایگاه رسول الله ﷺ از عمل آن فرد نیست.
اگر کسی بگوید: آیا جایز است نزد قبر رسول الله ﷺ بروم و از ایشان بخواهم که ا از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ برایم درخواست بخشش و مغفرت کند یا مرا را نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ شفاعت نماید؟
می‌گوییم: جایز نیست؛ اگر گفت: مگر چنین نیست که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا الله وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا الله تَوَّاباً رَحِيماً} [النساء: ۶۴]: (اگر هنگامی ‌که آنان بر خود ستم کردند، به تو مراجعه می‌کردند و از الله بخشش می‌خواستند و پیامبر هم برایشان درخواست بخشش می‌کرد، در این حالت، قطعاً الله را توبه‌پذیر و مهربان می‌یافتند) در پاسخ می‌گوییم: بله! الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ همین طور است اما فرمود: {وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ}، لفظ “إذْ” که در آیه آمده، بیان‌گر زمان گذشته است نه زمان آینده! الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نفرمود: (وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذا ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ) بلکه فرمود: {إِذْ ظَلَمُوا}.
آیه درباره‌ی چیزی سخن می‌گوید که در زمان زنده بودن رسول الله ﷺ اتفاق افتاده و در آن ‌زمان، برخی از مردم با مخالفت به خود ستم کرده‌اند؛ لذا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرمود: {وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا الله وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا الله تَوَّاباً رَحِيماً} [النساء: ۶۴]: (اگر هنگامی ‌که آنان بر خود ستم کردند، به تو مراجعه می‌کردند و از الله بخشش می‌خواستند و پیامبر هم برایشان درخواست بخشش می‌کرد، در این حالت، قطعاً الله را توبه‌پذیر و مهربان می‌یافتند) استغفار و درخواست آمرزش توسط رسول الله ﷺ بعد از وفات ایشان، امکان پذیر نیست؛ زیرا هرگاه بنده از دنیا برود، عمل وی قطع می‌شود چنان که رسول الله ﷺ می‌فرماید: «إِذَا مَاتَ الإنْسَانُ انْقَطَعَ عنْه عَمَلُهُ إِلَّا مِن ثَلَاثَةٍ: إِلَّا مِن صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو له»: (هرگاه انسان بمیرد، عمل وی قطع می‌شود؛ مگر از سه چیز: صدقه‌ی جاریه، علمی که از آن سود برده شود یا فرزند صالح و نیکوکاری که برای وی دعا کند) بنابراین امکان ندارد انسانی پس از مرگ، برای شخص دیگری استغفار و درخواست بخشش کند، حتی برای خودش نیز نمی‌تواند استغفار کند چون اصلا عمال وی قطع شده و پایان یافته است.
سؤال: بنابراین فقط توسل به ايمان به رسول الله ﷺ صحیح است؛ اما آیا می‌توان توسل به دیگر عبادت‌ها را بر این توسل، قیاس گرفت؟ چنان که انسان به نماز و روزه یا عمل نیک و صالحی که انجام داده است، متوسل شود؟
جواب: بله، به اعمال نیک و صالح، توسل می‌شود و ایرادی ندارد؛ مثلا می‌گوید: “اللّهُمَّ لَكَ صَلَّیتُ، وَلَكَ صُمتُ، وَلَكَ حَجَجتُ، فَاغفِر ِلي”: (ای الله! برای تو نماز خواندم، روزه گرفتم و حج نمودم؛ پس مرا ببخش و بیامرز) و… این توسل ایرادی ندارد زیرا این اعمال صالح از اسباب مغفرت و آمرزش گناهان هستند.

***