(۴۹۷) سوال: حكم توسل به پیامبر ﷺ در دعا چیست؟

جواب:

در مورد توسل به پیامبر ﷺ؛ اگر منظور فرد توسل با ایمان و محبتش به رسول الله ﷺ باشد، ایرادی ندارد اما اگر منظورش توسل به ذات و شخصیت ایشان است، جایز نیست؛ زیرا توسل به ذات وی، سودی برای فرد ندارد؛ یعنی با چیزی از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ درخواست و دعا نموده که سبب اجابت دعا نیست که این، نوعی تمسخر و استهزا به شمار می‌رود.

بدان که توسل جایز، انواع متعددی دارد؛ از جمله:

اول: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با نام‌هایش؛ این توسل مشروع است، مانند این که بگویی: “اللّهُمَّ إنِّي أسألُكَ بِأسمَائِكَ الحُسنَى وَصِفَاتِكَ العُليَا أن تَغفِرَ لِي“: (ای الله! با نام‌های بسیار نیکویت و صفات والایت، از تو می‌خواهم که مرا ببخشی) این مشروع است زیرا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَلِلَّهِ الأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا} [الاعراف: ۱۸۰]: (الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نام‌های بسیار نیکویی دارد؛ پس او را با آن‌ها فرا بخوانید).

دوم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با صفاتش؛ این نیز مشروع است، مانند این حديث: «اللَّهمَّ بعِلمِكَ الغيبَ وقدرتِكَ على الخلقِ أحيني ما عَلِمتَ الحَيَاةَ خَيراً لِي وتَوَفَّني إذا عَلِمتَ الوَفَاةَ خَيرٌ لي»: (ای الله! با دانشت به غیب و قدرتت بر آفریدگان، مرا تا زمانی که ‌می‌دانی برایم بهتر است، زنده بدار و زمانی که می‌دانی مرگ برایم بهتر است، بمیران).

سوم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با افعال و کارهایش؛ چنان که نمازگزار می‌گوید: «اللَّهمَّ صلِّ علَى محمَّدٍ وعلَى آلِ محمَّدٍ، كما صلَّيتَ علَى إبراهيمَ وعلَى آلِ إبراهيمَ إنَّكَ حميدٌ مجيدٌ»: (ای الله! بر محمد و بر پیروان محمد درود بفرست آن‌گونه که بر ابراهیم و بر پیروان ابراهیم درود فرستادی؛ که تو ستوده‌ی بزرگوار هستی) عبارت “كما صلَّيتَ” علت را بیان می‌کند؛ یعنی: چنان که با درود بر ابراهیم ﷺ  و پیروان ابراهیم، وی را مورد منت خود قرار دادی، بر محمد و پیروان محمد نیز درود بفرست.

چهارم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با ایمان به او و پیروی از پیامبرش ﷺ؛ چنان که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {رَبَّنَا آمَنَّا بِمَا أَنْزَلْتَ وَاتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ} [آل عمران: ۵۳]: (پروردگارا! به آن‌چه نازل نمودی ایمان آوردیم و از پیامبر پیروی کردیم؛ پس ما را همراه شاهدان ثبت بفرما) همچنین می‌فرماید: {الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا} [آل عمران: ۱۶]: (کسانی‌که می‌گویند: پروردگارا! قطعاً ما ایمان آوریده‌ایم؛ پس ما را ببخش) همچنین: {رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِياً يُنَادِي لِلإِيمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأَبْرَارِ} [آل عمران: ۱۹۳]: (پروردگارا! ما شنیدیم که منادی به ایمان، ندا می‌دهد که به پروردگارتان ایمان آورید؛ پس ایمان آوردیم؛ پس گناهان ما را ببخش و اشتباهاتمان را بپوشان و ما را با نیکوکاران بمیران).

پنجم: توسل به کارهای خوب و اعمال شایسته؛ مانند ماجرای سه نفری که به غاری پناه بردند اما وقتی وارد غار شدند، دهانه‌ی غار با تخته سنگ بزرگی بسته شد و نتوانستند آن ‌را تکان دهند؛ لذا با کارهای خوب و اعمال شایسته‌ای که انجام داده بودند به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ متوسل شدند؛ الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نیز آنان را نجات داد و تخته سنگ کنار رفت.

ششم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با بیان حال و وضعیت دعا کننده؛ چنان که بگویی: “الّلُهَّم إنِّي فَقِيرٌ فَأغنِنِي“: (ای الله! من فقیر و نیازمند هستم، پس مرا بی‌‎نیاز گردان). همچنین بگوید: “اللّهُمَّ إنِّي ظَلَمتُ نَفسِي ظُلماً كَثِيراً فَاغفِر لِي“: (ای الله! من به خود بسیار ستم کرده‌ام؛ پس مرا ببخش و بیامرز) همچنین چنان که موسى عَلَيْهِ‌السَّلَام فرمود: {رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ} [القصص: ۲۴]: (پروردگارا! به آن‌چه از خیر که بر من نازل کنی، فقیر و محتاج هستم).

هفتم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با دعای فرد صالح و درست‌کار؛ مانند صحابه رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُم که با دعای پیامبر ﷺ به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ متوسل می‌شدند. روزی پیامبر ﷺ در حال خطبه‌ی جمعه بود که مردی آمد و گفت: «يَا رَسُولَ اللهِ، هَلَكَتِ الْمَوَاشِي، وَانْقَطَعَتِ السُّبُلُ، فَادْعُ اللَّهَ يُغِيثُنَا. فَرَفَعَ النَّبِيُّ ﷺ يَدَيْهِ وَدَعَا. فَاستجابَ اللهُ له»: (ای رسول الله! چارپایان هلاک شده و راه‌ها قطع و تباه گردیده‌اند، از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بخواه که بر ما باران ببارد؛ لذا رسول الله ﷺ دستانش را بالا برد و دعا نمود سپس الله دعای ایشان را اجابت نمود).

 این هفت نوع از توسلِ جایز است.

درباره‌ی درخواست دعا از شخص صالح می‌گویم: اگر بیم آن می‌رود که شخص به خود مغرور شود و بگوید: “از اولياء الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ هستم” نباید از وی درخواست شود؛ چون موجب فتنه و فساد می‌شود؛ همان طور که بهتر است انسان از هیچ کس نخواهد که برایش به درگاه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ دعا نماید بلکه خودش دعا و درخواستش را به طور مستقیم از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بخواهد.

توسل ممنوع، توسل به مردگان است که گاهی به شرک اکبر نیز می‌رسد. توسل به جاه و مقام پیامبر ﷺ و دیگر پیامبران و صالحان نیز جایز نیست. این نوع از توسل، ممنوع است و هیچ سودی ندارد.

***