(۴۵۹) آیا استفاده از تسبیح (ذکر شمار) بدعت است؟

(۴۵۹) سوال: در قسمتی از برنامه‌ی (نور علی الدرب) که روز پنج شنبه موافق با ۱۴/۶/۱۴۰۷ هجری قمری پخش شد شنیدم که شیخ محمد بن صالح بن عثیمین ذکر نمود که هر بدعتی، گمراهی است و در این باره حدیثی بیان نمود. همچنین اشاره نمود که بدعت حسنه وجود ندارد و هر بدعتی، گمراهی است؛ اکنون سؤال من این است که آیا استفاده از تسبیح (ذکر شمار) بدعت است؟ بدعت حسنه است یا بدعت گمراهی است؟

جواب:

تسبیح (ذکر شمار) بدعت دینی نیست زیرا انسان قصد ندارد الله را با آن عبادت کند، بلکه ابزاری برای شمارش تسبيح، تهليل، تحميد و تكبير است؛ بنابراین وسیله است و هدف نیست اما بهتر است انسان اذکارش را با انگشتان خود شمارش کند زیرا انگشتان طبق فرمایش پیامبر ﷺ در رستاخیز به سخن می‌آیند و همچنین شمارش اذکار با تسبیح، موجب غفلت انسان از ذکر می‌شود. برخی افراد را می‌بینیم که اذکارشان را با شمارش دانه‌های تسبیح می‌گویند، اما نگاه و حواسشان به اذکار نیست زیرا تعداد دانه‌های تسبیح را به اندازه‌ای قرار داده‌اند که می‌خواهند تسبيح، تهليل، تحميد یا تكبير بگویند لذا این افراد را می‌بینی که دانه‌های تسبیح را می‌شمارد اما قلبش غافل است؛ ولی شمارش اذکار با انگشتان، اغلب با حضور قلب همراه است.

همچنین گاهی استفاده از تسبیح، باعث ریا می‌شود زیرا بسیاری افراد که تسبیح را بسیار دوست دارند را می‌بینیم که به گردشان تسبیح می‌آویزند که دانه‌های زیادی دارد. گویا زبان حالشان می‌گوید: به ما بنگرید که الله را با این دانه‌های زیاد، ذکر می‌گوییم. از این‌که بخواهم به این افراد تهمت بزنم از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ طلب آمرزش می‌کنم اما بیم آن بر این افراد، وجود دارد. همه‌ی این مسائل موجب می‌شود تا انسان از ذکر گفتن با تسبیح، خودداری کند و الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را با انگشتانش ذکر بگوید. همچنین بهتر است شمارش ذکر با انگشتان دست راست انجام شود زیرا: «لأنّ النَّبِیُّ ﷺ كَانَ يَعقدُ التَّسبِيحَ بِيَمِينِهِ»^۱ : (پیامبر ﷺ تسبیح الله را با انگشتان دست راستش می‌شمرد) بی‌تردید دست راست بهتر از دست چپ است لذا همواره راست بر چپ، ترجیح داده شده است، پیامبر ﷺ از خوردن و نوشیدن با دست چپ، نهی نموده و دستور داده‌اند که شخص با دست راستش غذا بخورد؛ پیامبر ﷺ فرمود: «يَا غُلامُ، سمِّ اللَّهَ، وَكُلْ بِيمِينِكَ وكُل ممَّا يليكَ»^۲ : (ای پسر، بسم الله بگو و با دست راست و از جلوی خودت بخور) همچنین فرمود: «لا يَأْكُلَنَّ أحَدٌ مِنكُم بشِمالِهِ، ولا يَشْرَبَنَّ بها، فإنَّ الشَّيْطانَ يَأْكُلُ بشِمالِهِ، ويَشْرَبُ بها»^۳ : (هرگز هیچ کدام از شما با دست چپ نخورد و با آن ننوشد زیرا شیطان با دست چپ می‌‌خورد و با آن می‌نوشد) بنابراین دست راست برای شمارش ذکر بهتر از دست چپ است تا از سنت، پیروی کرده و راست را گرفته باشیم زیرا: «كَانَ النّبي ﷺ يعجبه التيمُّن في تنعُّله وترجُّله وطهوره وفي شأنه كله»^۴ : (پیامبر ﷺ دوست داشت دمپایی پوشیدن، شانه زدن، وضو گرفتن و تمامی کارهایش را با سمت راست شروع کرده و انجام دهد).

بنابراین شمارش ذکر با تسبیح، بدعت نیست زیرا بدعتی که از آن نهی شده است، بدعت و نوآوری در دین می‌باشد؛ در حالی که شمارش ذکر با تسبیح، تنها وسیله‌ای برای دقت در عدد است اما بهتر از آن، ذکر گفتن و شمارش آن با انگشتان دست است.

***

سنن أبوداود: كتاب الصلاة باب التسبيح بالحصى، شماره (١٥٠٢) / سنن ترمذی: أبواب الدعوات، باب ما جاء في عقد التسبيح باليد، شماره (٣٤٨٦). ↩︎
صحیح بخاری: كتاب الأطعمة باب التسمية على الطعام والأكل باليمين، شماره (٥٣٧٦) / صحیح مسلم: كتاب الأشربة، باب آداب الطعام والشراب وأحكامهما، شماره (۲۰۲۲). ↩︎
صحیح مسلم: كتاب الأشربة باب آداب الطعام والشراب وأحكامهما، شماره (۲۰۲۰). ↩︎
صحیح بخاری: كتاب الوضوء، باب التيمن في الوضوء والغسل، شماره (١٦٨). ↩︎

تعداد بازدید: 0

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل عطية من المدينة المنورة: لقد سمعت حلقة من برنامج نور على الدرب يوم الخميس الموافق ١٤ / ٦ / ١٤٠٧ هـ، وسمعت إجابة السؤال الأول من البرنامج، الذي قال فيه فضيلة الشيخ محمد بن صالح بن عثيمين بأن كل بدعة ضلالة، وذكر الحديث، وقال: ليس هناك بدعة غير ضلالة، وليس هناك بدعة حسنة، بل كل بدعة ضلالة سؤالي هل المسبحة تعتبر بدعة؟ وهل هي بدعة حسنة، أم بدعة ضلالة؟

فأجاب -رحمه الله تعالى -: المُسْبَحَة ليست بدعة دينية، وذلك لأن الإنسان لا يقصد التعبد الله بها، وإنما يقصد ضبط عدد التسبيح الذي يقوله، أو التهليل، أو التحميد، أو التكبير فهي وسيلة وليست مقصودة، ولكن الأفضل منها أن يعقد الإنسان التسبيح بأنامله، أي: بأصابعه؛ لأنهنَّ مستنطقات، كما أرشد إلى ذلك النبي صلى الله عليه وسلم له ولأن عدد التسبيح ونحوه بالمسبحة يؤدي إلى غفلة الإنسان، فإننا نشاهد كثيرًا من أولئك الذين يستعملون المسبحة يسبحون، وأعينهم تدور هنا وهناك؛ لأنهم قد جعلوا عدد الحبات على قدر ما يريدون تسبيحه أو تهليله أو تحميده أو تكبيره، فتجد الإنسان منهم يعد هذه الحبات بيده وهو غافل القلب يلتفت يمينا وشمالا، بخلاف ما إذا كان يعدها بالأصابع، فإن ذلك أحفظ لقلبه غالبًا.

ثم إن استعمال المسبحة قد يدخله الرياء، فإننا نجد كثيرًا من الناس، الذين يحبون كثرة التسبيح، يعلقون في أعناقهم مسابح طويلة كثيرة الخرزات وكأن لسان حالهم يقول: انظروا إلينا، فإننا نسبح الله بقدر هذه الخرزات. وأنا أستغفر الله أن أتهمهم بهذا، لكنه يخشى منه.

فهذه أمور كلها تقضي بأن يتجنب الإنسان التسبيح بالمسبحة، وأن يسبح الله -سبحانه وتعالى بأنامله.

ثم إن الأولى أن يكون عقد التسبيح بالأنامل في اليد اليمنى؛ «لأنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَعْقِدُ التَّسْبِيحَ بِيَمِينِهِ»، واليمنى خير من اليسرى بلا شك، ولهذا كان الأيمن مفضلا على الأيسر، ونهى النبي – عليه الصلاة والسلام- أن يأكل الرجل بشماله، أو يشرب بشماله، وأمر أن يأكل الإنسان بيمينه.

قال النبي عليه الصلاة والسلام: يَا غُلَامُ، سَمَّ اللَّهَ، وَكُلْ بِيَمِينِكَ، وَكُلْ مِمَّا يَلِيكَ». وقال: «لَا يَأْكُلَنَّ أَحَدٌ مِنْكُمْ بِشِمَالِهِ، وَلَا يَشْرَبَنَّ بِهَا، فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَأْكُلُ بِشِمَالِهِ، وَيَشْرَبُ بِهَا ». فاليد اليمني أولى بالتسبيح من اليد اليسرى؛ اتباعا للسنة، وأخذا باليمين، فقد «كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُعْجِبُهُ التَّيَمُّنُ؛ فِي تَنَعْلِهِ، وَتَرَجُلِهِ، وَظُهُورِهِ، وَفِي شَأْنِهِ كُلِّهِ». وعلى هذا فإن التسبيح بالمسبحة لا يعد بدعة في الدين؛ لأن المراد بالبدعة المنهي عنها هي البدعة في الدين والتسبيح بالمسبحة إنما هو وسيلة لضبط العدد، وهي وسيلة مرجوحة مفضولة، والأفضل منها أن يكون عد التسبيح بالأصابع.