(۳۹۳) حکم شرعی در مورد زیارت قبور

(۳۹۳) سوال: الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {فَسۡـَٔلُوٓاْ أَهۡلَ ٱلذِّكۡرِ إِن كُنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ} [الانبیاء: ۷]: (از اهل علم بپرسید اگر نمی‌دانید)؛ حکم شرعی در مورد زیارت قبور و تبرک جستن از قبر اولياء و صالحان چیست؟ آیا حرام است؟ آیا دلیلی از قرآن و سنت وجود دارد؟

جواب:

زيارت قبور برای مردان، سنت است و پیامبر ﷺ آن ‌را انجام داده‌ و بدان سفارش نموده است. پیامبر ﷺ در آغاز آن ‌را حرام نمود سپس بدان سفارش نمود لذا از ایشان ثابت است که فرمود: «كُنْت نَهَيْتُكُمْ عَنْ زِيَارَةِ الْقُبُورِ أَلَا فَزُورُوهَا»^۱ : (شما را از زیارت قبرها نهی کرده بودم؛ به زیارت قبور بروید) در روایت دیگری فرمود: «فَإِنَّهَا تُذَكِّرُ الآخرة»^۲ : (زیرا یادآور آخرت است).

سنت است زائر قبر بگوید: (السلامُ عليكم أهلَ الديارِ من المؤمنين والمسلمين، وإنا إن شاءَ اللهُ بكم لاحقون، يرحم الله الْمُسْتَقْدِمِينَ منا ومنكم والمستأخرين، نسألُ اللهَ لنا ولكم العافيةَ، اللَّهُمَّ لا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُم، ولا تَفْتِنَّا بعدَهُم وَاغْفِرْ لَنَا وَلَهُمْ): (سلام و درود بر شما ‌ای اهالی سرزمین مؤمنان و مسلمانان! اگر الله بخواهد ما نیز به زودی به شما می‌پیوندیم، الله رحمت کند کسانی از ما و شما که زودتر رفتند و آنان ‌که بعد می‌روند؛ برای خودمان و شما عافیت و سلامت را از الله خواستاریم؛ ‌ای الله! ما را از پاداش آنان محروم نگردان و ما را بعد از آنان گمراه نفرما و ما و آنان را ببخش و بیامرز) مسلمان اجازه دارد به زیارت قبر خاصی مانند قبر خویشاوندان و… برود زیرا رسول الله ﷺ برای زیارت قبر مادرش از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ اجازه خواست و به او اجازه داده شد و اجازه خواست که برای مادرش طلب مغفرت و آمرزش کند اما این اجازه به ایشان داده نشد.

تبرك جستن به قبر، حرام و بدعت زشت و ناپسندی است؛ در خاک قبر، برکتی وجود ندارد زیرا همان خاک عادی است که این شخص در آن دفن شده و این میّت هر کس که باشد، خاک و مکان قبرش هیچ فضیلت و برتری بر دیگر قبرها ندارد. بنابراین تبرک جستن به خاک قبر و ضریح، جایز نیست بلکه به دعا فرا و درخواست کمک و یاری از صاحب قبر از شرک اکبر است که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آن‌ را نمی‌بخشد. در حقیقت، این مردگان نیازمند ما هستند تا برایشان دعا کنیم و آمرزش بخواهیم زیرا آنان از دعا و استغفار ما برای آنان سود می‌برند اما ما هرگز محتاج و نیازمند آنان نیستیم بلکه فقط محتاج و نیازمند الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ هستیم. تفاوتی ندارد که قبر یک انسان عادی باشد یا قبر کسی باشد که گمان می‌رود ولیّ و صالح بوده است؛ همگی برابر هستند و حتی تبرک جستن به خاک قبر پیامبر ﷺ هم جایز نیست زیرا همانند خاک دیگر قبرها است. بله، تردیدی نیست که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آن مکان را با دفن رسول الله ﷺ در آن شرافت بخشیده است اما بدین معنا نیست که می‌توان به این مکان مشخص، تبرک جست. حتى تبرک جستن به حجر الأسود هم جایز نیست زیرا عمر بن الخطاب رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ آن‌ را بوسید و فرمود: (إنِّي لَأَعْلَمُ أَنَّكَ حَجَرٌ لَا تَضُرُّ وَلَا تَنْفَعُ وَلَوْلَا أَنِّي رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ يُقَبِّلُكَ مَا قَبَّلْتُكَ)^۳ : (خوب می‌دانم که تو فقط یک سنگ هستی که هیچ سود و زیانی نمی‌رسانی و اگر نمی‌دیدم که رسول الله ﷺ تو را می‌بوسد، هرگز تو را نمی‌بوسیدم).

این نکته‌ی مهمی است که مسلمانان باید آن را بدانند: هرگز در سنگ‌ها برکتی وجود ندارد اما انسان با برخی سنگ‌ها الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را عبادت می‌کند؛ مانند: حجر الأسود. در دنیا فقط یک سنگ وجود دارد که برای تقرب به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بوسیده می‌شود و بر آن دست کشیده می‌شود که همان حجر الأسود است اما ركن يماني از کعبه فقط بر آن دست کشیده می‌شود ولی بوسیده نمی‌شود.

برادران و خواهرانم که نزد این ضریح‌ها می‌روند را نصیحت می‌کنم که از این کار دست بکشند و آن‌ را مانند سایر قبرها بدانند؛ از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ برای آنان دعا و درخواست نمایند نه این ‌که آن مردگان را به دعا فرا بخوانند، عافیت و نجات از دوزخ را از الله برایشان بخواهند نه این‌ که عافیت را از مردگان بخواهند؛ زیرا مردگان نمی‌توانند به خودشان زیان یا سودی برسانند. این میّت اگر زنده بود فقط می‌توانست در حد توان خود به تو سود برساند؛ مانند این که بارت را بر اتومبیل، حمل کند؛ چگونه خواهد توانست سود برساند در حالی که زیر خاک، پوسیده شده است؟ مگر می‌شود از فرد فلجی که توانایی حرکت ندارد، بخواهی که تو را کمک کند؟ هرگز امکان ندارد؛ وقتی زنده است از او کمک گرفته نمی‌شود، چه برسد به وقتی که مرده است؟ !

مشكل این ‌جا است که شيطان، کارهای زشت انسان را برایش زیبا جلوه می‌دهد؛ الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در کتابش می‌فرماید: {أَفَمَنْ زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ فَلا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا يَصْنَعُونَ} [فاطر: ۸]: (آیا کسی ‌که کار بد وی برایش زیبا جلوه داده شده و آن ‌را خوب می‌پندارد (همانند کسی است که چنین نیست)؟ الله هر کس که بخواهد را گمراه کرده و هر کس که بخواهد را هدایت می‌‌نماید. پس به خاطر آنان افسوس مخور که الله به آن‌ چه آنان مرتکب می‌شوند، بسیار دانا است).

***

سنن ترمذی: أبواب الجنائز، باب ما جاء في الرخصة في زيارة القبور، شماره (١٠٥٤) / نسائی: كتاب الضحايا، باب الإذن في ذلك، شماره (٤٤٣٠). ↩︎
صحیح مسلم: كتاب الكسوف، باب استئذان النبي ﷺ ربه عز وجل في زيارة قبر أمه، شماره (۹۷۷). ↩︎
صحیح بخاری: كتاب الحج، باب ما ذكر في الحجر الأسود، شماره (١٥٩٧) / صحیح مسلم: كتاب الحج باب استحباب تقبيل الحجر الأسود في الطواف، شماره (۱۲۷۰). ↩︎

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل من السودان من محافظة محوستي: يقول الله تعالى: ﴿ فَسَتَلُوا أَهْلَ الذِكرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ﴾ [النحل: ٤٣]. فما الحكم الشرعي لزيارة القبور عامة، والتبرك بها من قبور الأولياء والصالحين خاصة؟ وهل في ذلك حرمة ؟ وهل هناك دليل من القرآن والسنة؟

فأجاب -رحمه الله تعالى -: زيارة القبور للرجال سنة فعلها النبي – صلى الله عليه وعلى وسلم- وأمر بها، وكان صلى الله عليه وعلى وسلم قد حرمها من قبل، ولكنه أمر بها في ثاني الحال فقد ثبت عنه أنه صلى الله عليه وعلى وسلم قال: «نَهَيْتُكُمْ عَنْ زِيَارَةِ الْقُبُورِ فَزُورُوهَا». وفي رواية: «فَإِنَّهَا تُذَكَّرُ الْآخِرَةَ».

والسنة للزائر أن يقول: السلام عليكم أهل الديار من المؤمنين والمسلمين، وإنا إن شاء الله بكم لاحقون، يرحم الله المستقدمين منا ومنكم والمستأخرين، نسأل الله لنا ولكم العافية، اللهم لا تحرمنا أجرهم، ولا تفتنا بعدهم، واغفر لنا ولهم. وله أن يزور قبرًا خاصًا من أقاربه أو نحوهم؛ لأن استأذن ربه أن يزور قبر أمه، فأذن له تبارك وتعالى، واستأذن النبي صلى الله عليه وسلم من الله أن يستغفر لها فلم يأذن له.

وأما التبرك بالقبور فإنه محرم، وبدعة منكرة، والقبور ليس في ترابها شيء من البركة؛ لأنه تراب معتاد دفن فيه هذا الرجل، ولم يكن لهذا المكان الذي دفن فيه مزية على غيره من الأمكنة مهما كان الرجل.

وعلى هذا فلا يجوز التبرك بتراب هذه الأضرحة، ولا يجوز أيضا دعاء صاحب القبر، بل إن دعاء صاحب القبر والاستغاثة به والاستنجاد به من الشرك الأكبر الذي لا يغفره الله عز وجل، وهؤلاء الأموات محتاجون إلينا، ولسنا محتاجين لهم؛ فهم محتاجون إلينا أن ندعو لهم، وأن نستغفر لهم؛ لأنهم ينتفعون بالدعاء وبالاستغفار لهم، وأما نحن فلسنا محتاجين إليهم إطلاقا، وإنما حاجتنا إلى الله تعالى وحده.

ولا فرق بين أن يكون القبر قبر عامي عادي، أو قبر من يظن أنه ولي صالح، الكل سواء، حتى تربة النبي -صلى الله عليه وعلى وسلم- لا يجوز التبرك بها؛ لأنها تراب كغيرها من الأتربة نعم الرسول -عليه الصلاة والسلام – لا شك أن الله تعالى شرف المكان بدفنه فيه، لكن ليس معنى ذلك أن هذا المكان المعين يتبرك به إطلاقا حتى الحجر الأسود لا يتبرك به؛ لأن عمر بن الخطاب رضي الله عنه قبله وقال: «إِنِّي أَعْلَمُ أَنَّكَ حَجَرٌ، لَا تَضُرُّ وَلَا تَنْفَعُ، وَلَوْلا أَنِّي رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يُقَبِّلُكَ مَا قَبَّلْتَكَ».

و هذه نقطة مهمة يجب على المسلمين أن يعلموها؛ أنه لا بركة في الأحجار أبدًا مهما كانت ولكن بعض الأحجار يتعبد الإنسان الله تعالى بها كالحجر الأسود، وليس ثمة في الدنيا حجر يتقرب إلى الله تعالى بتقبيله أو مسحه إلا الحجر الأسود، والركن اليماني يمسح، ولكنه لا يقبل.

ثم إني أنصح إخواني الذين يذهبون إلى هذه الأضرحة أن يكفوا عنها، وأن يجعلوها كغيرها من القبور يدعون الله تعالى لمن فيها، ولا يدعونهم، ويسألون لهم العافية، ولا يسألون منهم العافية؛ لأنهم لا يملكون لأنفسهم ضرا ولا نفعا، إذا كان هذا الميت لو كان حيًّا ما نفعك إلا بما يستطيع من المنفعة، كمعونتك على تحميل العفش في السيارة وما أشبه ذلك، فكيف ينفعك وهو هامد؟ أرأيت لو أتيت إلى شخص أشل لا يستطيع التحرك هل يمكن أن تستعينه على شيء؟ لا يمكن، وإذا كان حيًّا لا يستعان به؛ لأنه لا يعين، فكيف إذا كان ميتا؟

لكن المشكل أن الشيطان يزين للإنسان سوء عمله، وقد قال الله -عز وجل- في كتابه: ﴿ أَفَمَن زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَهَاهُ حَسَنًا فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَن يَشَاءُ – وَيَهْدِي مَن يَشَاءُ فَلَا نَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا يَصْنَعُونَ ﴾ [فاطر: ۸].