(۲۶۱) آیا انسان به‌ خاطر اشتباهات و گناهانش بازخواست و مجازات می‌شود در حالی که برایش مقدر شده؟

(۲۶۱) سوال: آیا انسان به‌ خاطر اشتباهات و گناهانش بازخواست و مجازات می‌شود در حالی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آن را در لوح محفوظ برایش نوشته و مقدر نموده است؟

جواب:

بله، انسان به خاطر گناهانش مجازات می‌شود مگر این که گناهی غیر از شرک باشد که تحت مشيت و خواست الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ قرار دارد. تردیدی نیست که این گناهان به علم و اراده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ اتفاق می‌افتد و در لوح محفوظ برای بنده زمانی که در شکم مادرش بوده نوشته شده است اما این نوشته برای انسان معلوم و مشخص ‌نیست تا زمانی که انسان عملش را بر آن بنا کند؛ اگر این تقدیر را می‌دانست و بدان عمل می‌کرد می‌گفتیم: برای این عمل خود، دلیل دارد؛ اما او نمی‌دانسته که چنین خواهد کرد. چه کسی می‌داند که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ مقدر نموده که وی معصیت کند در حالی که هنوز مرتکب آن نشده است؟ الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَداً} [لقمان: ۳۴]: (هیچ‌‌ کس نمی‌داند که فردا چه چیزی کسب می‌کند).

بنابراین ارتکاب گناه از جانب شخص گناه کار، بدون علم به این است که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ گناه را بر وی مقدر نموده است؛ دلیل و حجت بر عملی زمانی دلیل و حجت است که قبل از انجام آن عمل دانسته شده باشد. به همین خاطر برخی علما گفته‌اند: (قدَر، رازی پنهان است که تا وقتی اتفاق نیفتد، کسی آن‌ را نمی‌داند) که البته صحیح است. چه کسی می‌‌داند که الله تقدیر نموده فردا باران ببارد مگر زمانی که فردا باران ببارد و ببریم که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ باران را مقدّر نموده است؟ چه کسی می‌داند که فلانی فردا مرتکب گناه می‌شود تا این‌ که مرتکب شود سپس می‌فهمیم که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ گناه را بر وی مقدر نموده است؟

در نتیجه شخص گناه کار نمی‌تواند برای توجیه گناه خود به قدر و حکم الله استدلال کند و آن را حجت بگیرد لذا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ برای ابطال ادعای قدر می‌فرماید: {سَيَقُولُ الَّذِينَ أَشْرَكُوا لَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا أَشْرَكْنَا وَلا آبَاؤُنَا وَلا حَرَّمْنَا مِنْ شَيْءٍ كَذَلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ حَتَّى ذَاقُوا بَأْسَنَا} [الانعام: ۱۴۸]: (كسانى كه شرك ورزیدند، به زودى می‌گویند: اگر الله مى‏خواست ما و پدرانمان شرك نمى‏آورديم و چيزى را حرام نمى‏كرديم؛ كسانى هم كه پيش از آنان بودند، همين گونه تكذيب كردند تا این‌که مجازات ما را چشيدند) اگر استدلالشان درست بود مستحق چشیدن عذاب و مجازات الله نمی‌شدند.

همچنین الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرمود: {رُسُلاً مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ} [النساء: ۱۶۵]: (فرستادگانى كه مژده‌ دهنده و هشدار دهنده بودند تا مردم پس از فرستادگان، در مقابل الله بهانه و دلیلى نداشته باشد) اگر قدر و سرنوشت، دلیل و حجت بود، پیامبران آن ‌را از بین نمی‌بردند.

همچنین به این دلیل که پیامبر ﷺ فرمود: «مَا مِنکم مِن أَحَدٍ إلاّ وَقَد كُتِبَ مَقعَدُهُ مِنَ الجَنَّةِ وَمَقعَدُهُ مِنَ النَّارِ»: (برای هر یک از شما، جایگاهش در بهشت و جایگاهش در آتش مشخص شده است) گفتند: ‌ای رسول الله! آیا کار و فعالیت را رها نکنیم و به آن‌ چه مقدر شده متکی نباشیم؟ فرمود: «إعملوا فكلٌ ميسرٌ»: (هر کسی آن چه برایش آفریده شده، برایش آسان شده است) سپس این آیات را تلاوت نمود: {فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى * وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى * وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَى * وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى} [اللیل: ۵-۱۰]: (اما کسی ‌كه بخشش کرد و پرهیز نمود و بهشت را باور كرد، به زودى راه آسانی را برایش آسان و هموار می‌گردانیم؛ اما کسی ‌كه بخل ورزيد و خود را بى ‏نياز ديد، و بهشت را دروغ شمرد، به زودى راه دشوارى را برایش آسان و هموار می‌کنیم).

بنابراین به انسان می‌گوییم: علم قدر نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است که رازی پنهان است؛ تو نیز مأمور به انجام عمل صالح و شایسته و دوری از گناه و عمل بد هستی. این چیزی است که از تو خواسته شده است و الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نیز هیچ کس را بیش از آن چه در توان دارد مکلف نمی‌کند.

***

تعداد بازدید: 1

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

تقول مجموعة من الطالبات بالمدرسة الثانوية بجدة: هل يؤاخذ الإنسان ويعاقب على الأخطاء والمعاصي، وقد قدرها الله -عزوجل- عليه في اللوح المحفوظ؟

فأجاب -رحمه الله تعالى -: نعم، المعاصي يعاقب عليها الإنسان، إلا إذا كانت دون الشرك، فإنها داخلةٌ تحت مشيئة الله -عز وجل-. وهذه المعاصي لا شك أنها واقعة بعلم الله ومشيئة الله وأنها مكتوبة على العبد في اللوح المحفوظ، ومكتوبة على العبد وهو في بطن أمه، ولكن هذه الكتابة ليست معلومة حتى يبني الإنسان عمله عليها لو كان يعلمها فبنى عمله عليها لقلنا: إن له حجة. لكنه لم يعلمها، فمن يعلم أن الله تعالى قدر له أن يعصي الله وهو لم يعصه حتى الآن؟ قال تعالى: ﴿وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا﴾ [لقمان: ٣٤].

ولهذا يكون إقدام العاصي على المعصية إقداما بلا علم أن الله قدرها عليه حتى تقع منه، والحجة لا تكون حجة حتى تكون سابقة على العمل الذي احتج بها عليه. ولهذا قال بعض العلماء: إن القدر سر مكتوم، لا يعلم حتى يقع. وهذا صحيح؛ فمن يعلم أن الله قدر أن ينزل المطر غدا، حتى ينزل غدًا فنعلم أن الله قدره؟ من يعلم أن فلانًا يعصي الله غدا، حتى يعصي الله هذا الرجل فنعلم أن الله قدره؟

و لهذا لا حجة للإنسان العاصي بقدر الله على شرع الله، فالشرع لا يحتج عليه بالقدر أبدا، ولهذا قال الله تعالى مبطلا دعوى القدر: ﴿ سَيَقُولُ الَّذِينَ أَشْرَكُوا لَوْ شَاءَ اللهُ مَا أَشْرَكْنَا وَلَا وَ آبَاؤُنَا وَلَا حَرَّمْنَا مِن شَيْءٍ كَذَلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ حَتَّى ذَا قُوا بَأْسَنَا ﴾ [الأنعام: ١٤٨] ولو كانت الحجة صحيحة لم يستحقوا أن يذوقوا بأس الله.

وقال الله تعالى: ﴿ رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ ﴾ [النساء: ١٦٥] ولو كان القدر حجة لم يرفعها و پر إرسال الرسل.

و لما أخبر النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم – أنه: «مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَقَدْ كُتِبَ مَقْعَدُهُ مِنَ الجَنَّةِ، وَمَقْعَدُهُ مِنَ النَّارِ». فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَفَلَا تَتَّكِلُ؟ فَقَالَ: «اعْمَلُوا فَكُلُّ مُيَسَّر» ثم تلا النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- قوله تعالى: ﴿ فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى وَصَدَّقَ بِالْحُسَى فَسَنُيَسِرُهُ لِلْمُسْرَى وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَى وَكَذَبَ بِالْحُسْنَى فَسَنُيَسِرُهُ لِلْعُسْرَى ﴾ [الليل : ٥-١٠].

فنحن نقول للإنسان القدر علمه عند الله -عز وجل-، وهو سر مكتوم، وأنت مأمور بأن تعمل العمل الصالح، وأن تتجنب العمل السيئ، فقم بما أمرت به؛ اعمل عملا صالحا، واجتنب العمل السيئ، وهذا هو المطلوب منك، ولا يكلف الله نفسا إلا وسعها.