(۲۴۳) بررسی صحت حدیثی درباره قیامت

(۲۴۳) سوال: در کتابی از شیخ امام محمد غزالی حدیثی از پیامبر ﷺ در مورد کسانی خواندم که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آن‌‌ها را با شفاعت پیامبر ﷺ از جهنم خارج می‌‌سازد. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌‌فرماید: شفاعت فرشتگان و پیامبران تمام شد و فقط شفاعت من باقی ماند. سپس گروهی را که هیچ عمل خیری انجام نداده‌‌اند، از جهنم خارج و وارد بهشت می‌‌سازد که در گردن آن‌‌ها نشانه‌‌هایی است. آنان آزاد شدگان الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نامیده می‌‌شوند. صحت این حدیث چگونه است و معنایش چیست؟

جواب:

معنای این حدیث، متفق علیه است؛ یعنی بخاری و مسلم معنای این حدیث را روایت نموده‌‌اند. اما عبارتی که این برادر ذکر کرد شامل لفظ منکر و ناپسندی است: «و تَبقی شفاعَتی»: «و شفاعت کردنِ من باقی ‌ماند» لفظی که در صحیحین (بخاری و مسلم) آمده چنین است: «و لم یبق إلا أرحم الراحمین» یعنی: فقط ارحم الراحمین باقی ماند.

لفظی که سؤال کننده مطرح کرد به خاطر عبارت «و تَبقی شفاعَتی» منکر است؛ الله نزد چه کسی شفاعت می‌کند؟! الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ کسی است که نزدش شفاعت می‌‌شود و او سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نزد هیچ کس شفاعت نمی‌‌کند: {وَأَنَّ إِلَى رَبِّكَ الْمُنتَهَى} [نجم: ۴۲]: «یقیناً بازگشت (همه‌ی امور) به سوی پروردگار تو است».

معنای این حدیث چنین است که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به رسولان، فرشتگان، انبیاء و نیکوکاران اجازه می‌‌دهد برای هر کسی از اهل جهنم که بخواهند، شفاعت کنند. لذا هر کس از اهل جهنم که الله بخواهد، خارج می‌‌شود تا اینکه هیچ کسی باقی نمی‌‌ماند که شفاعت آن‌‌ها به او برسد و فقط رحمت ارحم الراحمین باقی می‌‌ماند. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با این رحمت هر کسی را بخواهد از جهنم خارج می‌‌سازد و بر گردن آن‌ها مُهرهایی می‌‌زند که آن‌‌ها آزاد شدگان الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ هستند و وارد بهشت می‌‌شوند.

عبارت «هیچ عمل خیری انجام ندادند» بدین معنا است که عمل صالح انجام نداده‌‌اند ولی ایمان در قلب آن‌‌ها بوده است. این افراد قبل از این ‌که بتوانند عملی انجام دهند وفات نموده‌اند؛ یعنی ایمان آورده‌اند سپس قبل از این که بتوانند عملی انجام دهند از دنیا رفته‌اند که در این صورت این عبارت بر آنان صدق می‌کند یا این حدیث مقید به احادیثی که دلالت دارد ترک برخی از اعمال صالح مانند نماز، کفر است لذا کسی که نماز نخواند، کافر می‌شود؛ هرچند ادعا کند که به الله و رسولش ایمان دارد. شفاعتِ شفاعت کنندگان نیز در روز قیامت به شخص کافر سودی نمی‌‌رساند و در آتش جهنم تا ابد جاودان می‌‌ماند، پناه بر الله.

بنابراین مهم این است که این حدیث یا در مورد گروهی است که ایمان آورده و نتوانسته‌اند عملی انجام دهند و بعد از ایمان آوردن بلافاصله فوت از دنیا رفته‌اند یا این که حدیث عام است ولی آن چه نصوص شرعی دلالت داده که باید آن را انجام دهد مانند نماز از آن استثنا می‌‌شود. زیرا انسان باید نماز بخواند و کسی که نماز نخواند، کافر است و شفاعت به او سودی نمی‌‌رساند و از جهنم خارج نمی‌شود.

***

تعداد بازدید: 1

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: قرأت في كتاب للشيخ الإمام الغزالي حديثا عن النبي ﷺ عن الشفاعة، فيمن أخرجهم الله من النار بشفاعته، حين يقول الله تعالى: فرغت شفاعة الملائكة والنبيين وبقيت شفاعتي، فيخرج من النار أقوامًا لم يعملوا خيرًا ،قط، فيدخلون الجنة فيكون في أعناقهم سمات، ويسمون عتقاء الله عز وجل. فما مدى صحة هذا الحديث؟ وما معناه؟

فأجاب -رحمه الله تعالى -: هذا الحديث متفق عليه بمعناه، يعني: روى البخاري ومسلم معنى هذا الحديث إلا أن فيه كلمة منكرة في هذا السياق الذي ذكره الأخ، وهي قوله: فتبقى شفاعتي، فإن هذه اللفظة منكرة، واللفظ الذي ورد في الصحيحين: «ولم يبق إلا أرحم الراحمين».

وإنما كانت اللفظة التي ذكرها السائل منكرة لأن قوله: (وتبقى شفاعتي) عند من يشفع ؟ فالله سبحانه وتعالى هو الذي يشفع إليه، وليس ومعنى يشفع إلى أحد – سبحانه وتعالى -: ﴿ وَأَنَّ إِلَى رَبِّكَ الْمُنتَهَى ﴾ [النجم: ٤٢].

و معنى هذا الحديث: أن الله سبحانه وتعالى يأذن للرسل والملائكة والنبيين، وكذلك لصالح الخلق، أن يشفعوا في إخراج من شاء من أهل النار، فيخرج من أهل النار من شاء الله، حتى إذا لم يبق أحد تبلغه شفاعة هؤلاء، ولم يبق إلا رحمة أرحم الراحمين، أخرج الله سبحانه وتعالى- بهذه الرحمة من شاء، وجعل في رقابهم خواتم على أنهم عتقاء الله -سبحانه وتعالى-، فيدخلون الجنة.

و معنى قوله: «لم يعملوا خيرًا قط» أنهم ما عملوا أعمالا صالحة، لكن الإيمان قد وقر في قلوبهم، فإما أن يكون هؤلاء قد ماتوا قبل التمكن من العمل، آمنوا ثم ماتوا قبل أن يتمكنوا من العمل، وحينئذ يصدق عليهم أنهم لم يعملوا خيرًا قط، وإما أن يكون هذا الحديث مقيدًا بمثل الأحاديث الدالة على أن بعض الأعمال الصالحة تركها كفر كالصلاة مثلا، فإن من لم يصل فهو كافر ولو زعم أنه مؤمن بالله ورسوله، والكافر لا تنفعه شفاعة الشافعين يوم القيامة، وهو مخلد في النار أبد الآبدين والعياذ بالله . فالمهم أن هذا الحديث إما أن يكون في قوم آمنوا ولم يتمكنوا من العمل، فماتوا فور إيمانهم، فما عملوا خيرًا قط، وإما أن يكون هذا عاما، ولكنه يستثنى منه ما دلت النصوص الشرعية على أنه لا بد أن يعمل كالصلاة، فإنه لا بد أن يصلى الإنسان، فمن لم يصل فهو كافر، لا تنفعه الشفاعة ولا يخرج من النار.