(۲۱۱) حکم شرع در مورد کودکی که عقب‌ مانده‌ی ذهنی متولد می‌شود

(۲۱۱) سوال: نوزادی که عقب ‌مانده‌ی ذهنی متولد می‌شود همان حکم دیوانه را دارد که مکلّف نیست لذا در روز قیامت محاسبه نمی‌شود؛ اما اگر والدینش یا یکی از آن‌ها مسلمان باشند، حکمش همان حکم پدر یا مادر مسلمان است؛ یعنی این کودک، مسلمان است و وارد بهشت می‌شود، اما اگر والدینش کافر باشند راجح‌ترین دیدگاه، این است که در روز قیامت هر طور که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بخواهد، او را می‌آزماید که اگر اجابت و فرمان‌ برداری کرد، وارد بهشت می‌شود و اگر نافرمانی کرد، وارد جهنم می‌شود. این دیدگاه برای کسی که دعوت رسول الله ﷺ به وی نرسیده، نیز صدق می‌کند؛ مانند مردمانی که در مکان‌های دور از سرزمین اسلام هستند و درباره‌ی اسلام چیزی نمی‌شنوند که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آنان را نیز در روز قیامت هر طور بخواهد امتحان می‌کند، هر کس از آنان که اطاعت کرد، وارد بهشت می‌شود و هر کس نافرمانی کرد، وارد جهنم می‌شود.

جواب:

نوزادی که عقب ‌مانده‌ی ذهنی متولد می‌شود همان حکم دیوانه را دارد که مکلّف نیست لذا در روز قیامت محاسبه نمی‌شود؛ اما اگر والدینش یا یکی از آن‌ها مسلمان باشند، حکمش همان حکم پدر یا مادر مسلمان است؛ یعنی این کودک، مسلمان است و وارد بهشت می‌شود، اما اگر والدینش کافر باشند راجح‌ترین دیدگاه، این است که در روز قیامت هر طور که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بخواهد، او را می‌آزماید که اگر اجابت و فرمان‌ برداری کرد، وارد بهشت می‌شود و اگر نافرمانی کرد، وارد جهنم می‌شود. این دیدگاه برای کسی که دعوت رسول الله ﷺ به وی نرسیده، نیز صدق می‌کند؛ مانند مردمانی که در مکان‌های دور از سرزمین اسلام هستند و درباره‌ی اسلام چیزی نمی‌شنوند که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آنان را نیز در روز قیامت هر طور بخواهد امتحان می‌کند، هر کس از آنان که اطاعت کرد، وارد بهشت می‌شود و هر کس نافرمانی کرد، وارد جهنم می‌شود.

شاید کسی بپرسد: چطور مورد امتحان قرار می‌گیرند در حالی که در سرای جزاء هستند نه در سرای تکلیف؟

چنین پاسخ می‌دهیم: اول: الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ هر آنچه بخواهد انجام می‌دهد‌؛ می‌تواند همان طور که بندگانش را در دنیا تکلیف نموده، در آخرت نیز تکلیف کند و ما نمی‌توانیم مجال را برای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ تنگ کنیم.

دوم: تکلیف در آخرت به نص قرآن، ثابت است. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {یَومَ یُكشَفُ عَن سَاق وَیُدعَونَ إِلَى ٱلسُّجُودِ فَلَا یَستَطِیعُونَ خـشِعَةً أَبصَارُهُم تَرهَقُهُم ذِلَّة وَقَد كَانُوا یُدعَونَ إِلَى ٱلسُّجُودِ وَهُم سَالِمُونَ} [قلم ٤٢-٤٣]: «روزی ‌که (کار بالا گیرد و الله برای داوری میان خلایق بیاید) ساق، برهنه و مکشوف گردد، و (مشرکان) دعوت به سجود می‌شوند، ولی نمی‌توانند (سجده کنند). دیدگانشان (از ندامت و خجالت) فرو افتاده و ذلّت و خواری وجود‌شان را فراگرفته است و یقیناً که پیش از آن (در دنیا) در حالی که سالم بودند به سجود فرا خوانده می‌شدند» مطابق این آیه، گاهی تکلیف در آخرت نیز واقع می‌شود.

حکم نوزاد عقب‌مانده‌ی ذهنی، همان حکم دیوانگان است و تکلیفی بر وی نیست. اگر والدینش کافر باشند، حکمش حکم والدینش است و اگر والدینش یا یکی از آن دو، مسلمان باشند وی مسلمان است. با این جواب، حکم نوزاد عقب‌مانده‌ی ذهنی روشن می‌شود و آنچه گفتیم بر مبنای کتاب و سنّت است؛ زیرا تکلیف از سه گروه برداشته شده است: کودک تا وقتی بالغ شود، دیوانه تا هوشیار شود و شخص خوابیده تا وقتی بیدار شود.^۱

سؤال: آیا تفسیر آیات قرآنی متعلق به این مسأله وجود دارد؟

جواب: چنان که قبلا گفتم: هر کدام از قرآن و سنت اثبات می‌کند که شخص دیوانه و هر کس حکم آن را داشته باشد، تکلیفی بر وی نیست.

سؤال: آیا وجود نوزاد عقب‌مانده‌ی ذهنی در خانواده، عقوبتی برای والدین است؟

جواب: مصیبت‌هایی که به انسان می‌رسد، گاهی عقوبت و گاهی امتحان است. اگر انسان کار حرامی مرتکب شده یا کار واجبی را ترک کرده باشد، گاهی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ عقوبت را برایش در دنیا قرار می‌دهد و او را به هر مصیبتی بخواهد دچار می‌کند. گاهی نیز انسان به مصیبتی دچار می‌شود که به‌ خاطر ترک واجب یا ارتکاب حرام نیست؛ بلکه برای امتحان است که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ انسان را با آن می‌آزماید تا بداند که وی صبر می‌کند یا خیر؟ اگر صبر نمود، موجب بخشش است نه سختی؛ انسان بدین وسیله به رتبه‌های والا که همان رتبه‌ی صابرین است، ارتقا می‌یابد؛ زیرا صبر فقط با چیزی که بر آن صبر شود، تحقق می‌یابد به همین خاطر رسول الله ﷺ بیمار می‌شد و شدت بیماری و تب ایشان دو برابر انسان عادی بود تا به بالاترین درجات صابرین دست یابد ﷺ .

***

[تخریج بخاري: كتاب الطلاق، باب الطلاق في الإغلاق و الكره، و السكران و المجنون و أمرهما، تعليقا]. ↩︎

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: ما حكم الشرع في نظركم يا فضيلة الشيخ في حكم الطفل الذي يُولَدُ متخلفا عقليا؟ وهل ورد في أحاديث الرسول صلى الله عليه وسلم ما يشير إلى ذلك؟ وهل هناك تفسير لآيات قرآنية كريمة تتعلق بذلك؟ وهل يحاسب يوم القيامة؟

فأجاب رحمه الله تعالى: المولود وهو متخلف عقليا حكمه حكم المجنون ليس عليه تكليف فلا يحاسب يوم القيامة، ولكنه إذا كان من أبوين مسلمين أو أحدهما مسلم فإن له حكم الوالد المسلم، أي: إن هذا الطفل يكون مسلما فيدخل الجنة، وأما إذا كان من أبوين كافرين، فإن أرجح الأقوال أنه يمتحن يوم القيامة بما أراد الله عز وجل، فإن أجاب وامتثل أدخل الجنة، وإن عصى أدخل النار ، هذا هو القول الراجح في هؤلاء، وهذا القول منطبق على من لم تبلغهم دعوة الرسول صلى الله عليه وسلم، كأناس في أماكن بعيدة عن بلاد الإسلام، ولا يسمعون عن الإسلام شيئًا، فهؤلاء إذا كان يوم امتحنهم الله – سبحانه وتعالى- بما شاء، فمن أطاع منهم دخل الجنة، ومن عصى دخل النار.

قد يقول قائل: كيف يمتحنون وهم في دار الجزاء، وليسوا في دار التكليف؟ فجوابنا على هذا:

أولا: إن الله سبحانه وتعالى يفعل ما يشاء، فله أن يكلف عباده في الآخرة كما كلفهم في الدنيا، ولسنا نحن نحجر على الله -عز وجل-.

ثانيا: إن التكليف في الآخرة ثابت بنص القرآن، كما قال الله تعالى: ﴿يَوْمَ يُكْشَفُ عَن سَاقٍ وَيُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ فَلَا يَسْتَطِيعُونَ خَيْعَةً أَبْصَرُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَةٌ وَقَدْ كَانُوا يُدْعَونَ إِلَى السُّجُودِ وَهُمْ سَلِمُونَ ﴾ [القلم: ٤٢-٤٣]، فدلت هذه الآية على أن التكليف قد يقع في الآخرة.

فالذي وُلِدَ متخلفًا عقليًّا حكمه حكم المجانين، وليس عليه تكليف، وحكمه حكم أبويه إن كانا كافرين، وإن كانا مسلمين أو أحدهما فهو مسلم. وبهذا الجواب يتبين حكم هذا المولود المتخلف عقليا، وما ذكرناه فإنه مقتضى دلالة الكتاب والسُّنَّة، فإن القلم قد رفع عن ثلاثة: عن الصغير حتى يبلغ، وعن المجنون حتى يفيق، وعن النائم حتى يستيقظ.

يقول السائل: هل هناك تفسير لآيات قرآنية كريمة تتعلق بذلك؟

فأجاب رحمه الله تعالى: كما قلت قبل قليل القرآن والسنة، كل منهما يدل على أن المجنون ومن في حكمه ليس عليه تكليف.

يقول السائل: وهل وجود طفل متخلف في العائلة هو عقوبة للوالدين؟

فأجاب رحمه الله تعالى: المصائب التي تصيب الإنسان تارة تكون عقوبة، وتارةً تكون امتحانا، تارةً تكون عقوبة إذا فعل الإنسان محرمًا أو ترك واجبا، فقد يعجل الله له العقوبة في الدنيا، ويصيبه بما شاء من مصيبة، وقد يصاب الإنسان بمصيبة لا عقوبة على ترك واجب أو فعل محرم، ولكن من باب الامتحان يمتحن الله بها الإنسان ليعلم -عز وجل- أيصبر أو لا يصبر؟ وإذا صبر كانت هذه المصيبة منحة لا محنة، يرتقي بها هذا الإنسان إلى المراتب العالية وهي مرتبة الصابرين، لأن الصبر لا يحصل إلا بشيء يصبر عليه، ولهذا كان رسول الله صلى الله عليه وسلم يوعك -يعني: يمرض – كما يوعك الرجلان منا، أي: يشدد عليه في الوعك، لأجل أن ينال بذلك أعلى درجات الصابرين -عليه الصلاة والسلام-.