(۲۱۱) سوال: نوزادی که عقب ماندهی ذهنی متولد میشود همان حکم دیوانه را دارد که مکلّف نیست لذا در روز قیامت محاسبه نمیشود؛ اما اگر والدینش یا یکی از آنها مسلمان باشند، حکمش همان حکم پدر یا مادر مسلمان است؛ یعنی این کودک، مسلمان است و وارد بهشت میشود، اما اگر والدینش کافر باشند راجحترین دیدگاه، این است که در روز قیامت هر طور که الله سُبْحَانَهُوَتَعَالَىٰ بخواهد، او را میآزماید که اگر اجابت و فرمان برداری کرد، وارد بهشت میشود و اگر نافرمانی کرد، وارد جهنم میشود. این دیدگاه برای کسی که دعوت رسول الله ﷺ به وی نرسیده، نیز صدق میکند؛ مانند مردمانی که در مکانهای دور از سرزمین اسلام هستند و دربارهی اسلام چیزی نمیشنوند که الله سُبْحَانَهُوَتَعَالَىٰ آنان را نیز در روز قیامت هر طور بخواهد امتحان میکند، هر کس از آنان که اطاعت کرد، وارد بهشت میشود و هر کس نافرمانی کرد، وارد جهنم میشود.
جواب:
نوزادی که عقب ماندهی ذهنی متولد میشود همان حکم دیوانه را دارد که مکلّف نیست لذا در روز قیامت محاسبه نمیشود؛ اما اگر والدینش یا یکی از آنها مسلمان باشند، حکمش همان حکم پدر یا مادر مسلمان است؛ یعنی این کودک، مسلمان است و وارد بهشت میشود، اما اگر والدینش کافر باشند راجحترین دیدگاه، این است که در روز قیامت هر طور که الله سُبْحَانَهُوَتَعَالَىٰ بخواهد، او را میآزماید که اگر اجابت و فرمان برداری کرد، وارد بهشت میشود و اگر نافرمانی کرد، وارد جهنم میشود. این دیدگاه برای کسی که دعوت رسول الله ﷺ به وی نرسیده، نیز صدق میکند؛ مانند مردمانی که در مکانهای دور از سرزمین اسلام هستند و دربارهی اسلام چیزی نمیشنوند که الله سُبْحَانَهُوَتَعَالَىٰ آنان را نیز در روز قیامت هر طور بخواهد امتحان میکند، هر کس از آنان که اطاعت کرد، وارد بهشت میشود و هر کس نافرمانی کرد، وارد جهنم میشود.
شاید کسی بپرسد: چطور مورد امتحان قرار میگیرند در حالی که در سرای جزاء هستند نه در سرای تکلیف؟
چنین پاسخ میدهیم: اول: الله سُبْحَانَهُوَتَعَالَىٰ هر آنچه بخواهد انجام میدهد؛ میتواند همان طور که بندگانش را در دنیا تکلیف نموده، در آخرت نیز تکلیف کند و ما نمیتوانیم مجال را برای الله سُبْحَانَهُوَتَعَالَىٰ تنگ کنیم.
دوم: تکلیف در آخرت به نص قرآن، ثابت است. الله سُبْحَانَهُوَتَعَالَىٰ میفرماید: {یَومَ یُكشَفُ عَن سَاق وَیُدعَونَ إِلَى ٱلسُّجُودِ فَلَا یَستَطِیعُونَ خـشِعَةً أَبصَارُهُم تَرهَقُهُم ذِلَّة وَقَد كَانُوا یُدعَونَ إِلَى ٱلسُّجُودِ وَهُم سَالِمُونَ} [قلم ٤٢-٤٣]: «روزی که (کار بالا گیرد و الله برای داوری میان خلایق بیاید) ساق، برهنه و مکشوف گردد، و (مشرکان) دعوت به سجود میشوند، ولی نمیتوانند (سجده کنند). دیدگانشان (از ندامت و خجالت) فرو افتاده و ذلّت و خواری وجودشان را فراگرفته است و یقیناً که پیش از آن (در دنیا) در حالی که سالم بودند به سجود فرا خوانده میشدند» مطابق این آیه، گاهی تکلیف در آخرت نیز واقع میشود.
حکم نوزاد عقبماندهی ذهنی، همان حکم دیوانگان است و تکلیفی بر وی نیست. اگر والدینش کافر باشند، حکمش حکم والدینش است و اگر والدینش یا یکی از آن دو، مسلمان باشند وی مسلمان است. با این جواب، حکم نوزاد عقبماندهی ذهنی روشن میشود و آنچه گفتیم بر مبنای کتاب و سنّت است؛ زیرا تکلیف از سه گروه برداشته شده است: کودک تا وقتی بالغ شود، دیوانه تا هوشیار شود و شخص خوابیده تا وقتی بیدار شود.۱
سؤال: آیا تفسیر آیات قرآنی متعلق به این مسأله وجود دارد؟
جواب: چنان که قبلا گفتم: هر کدام از قرآن و سنت اثبات میکند که شخص دیوانه و هر کس حکم آن را داشته باشد، تکلیفی بر وی نیست.
سؤال: آیا وجود نوزاد عقبماندهی ذهنی در خانواده، عقوبتی برای والدین است؟
جواب: مصیبتهایی که به انسان میرسد، گاهی عقوبت و گاهی امتحان است. اگر انسان کار حرامی مرتکب شده یا کار واجبی را ترک کرده باشد، گاهی الله سُبْحَانَهُوَتَعَالَىٰ عقوبت را برایش در دنیا قرار میدهد و او را به هر مصیبتی بخواهد دچار میکند. گاهی نیز انسان به مصیبتی دچار میشود که به خاطر ترک واجب یا ارتکاب حرام نیست؛ بلکه برای امتحان است که الله سُبْحَانَهُوَتَعَالَىٰ انسان را با آن میآزماید تا بداند که وی صبر میکند یا خیر؟ اگر صبر نمود، موجب بخشش است نه سختی؛ انسان بدین وسیله به رتبههای والا که همان رتبهی صابرین است، ارتقا مییابد؛ زیرا صبر فقط با چیزی که بر آن صبر شود، تحقق مییابد به همین خاطر رسول الله ﷺ بیمار میشد و شدت بیماری و تب ایشان دو برابر انسان عادی بود تا به بالاترین درجات صابرین دست یابد ﷺ .
***
- [تخریج بخاري: كتاب الطلاق، باب الطلاق في الإغلاق و الكره، و السكران و المجنون و أمرهما، تعليقا]. ↩︎