(۱۱۹) دیدگاه اهل سنت درباره‌ی رؤیت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در روز قیامت

(۱۱۹ سوال: دیدگاه اهل سنت درباره‌ی این که مسلمان، پروردگارش سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را در روز قیامت رؤیت می‌کند چیست؟

جواب:

دیدگاه اهل سنت در این باره، همان است که الله در مورد خود و رسول اللهﷺ در مورد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرموده است.

در قرآن: الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در قرآن می‌فرماید: ﴿وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ﴾ [قیامت: ۲۲-۲۳] : «در آن روز چهره‌هایی تازه و شاداب است. به پروردگارش می‌نگرد». ناضرة به معنای شاداب و خوب و ناظرة به معنای نگاه کردن با چشم است. چون نگاه را به همراه چهره بیان نمود. چهره‌ محل دو چشم است که با آن دو -چشم- نگاه صورت می‌گیرد. پس منظور آیه، نگاهِ چشم است؛ اما اگر منظور، بینش قلب یا قوت یقین بود می‌فرمود: قلب‌هایی در آن روز شاداب است و به سوی پروردگار می‌نگرد اما فرمود: ﴿وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ﴾ یعنی: چهره‌ها در آن روز شاداب هستند چون به پروردگارشان می‌نگرند.

الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: ﴿لِّلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْنَى وَزِيَادَةٌ﴾ [یونس: ۲۶] : «کسانی ‌که خوبی کردند، پاداش خوب دارند و افزون بر آن» «زیادة» را رسول اللهﷺ که آگاه‌ترینِ مخلوقات به مراد الله است به نگاه نمودن به صورت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ تفسیر نمود. همچنین از جمله آیاتی که بر این موضوع دلالت دارد، فرمایش الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در مورد اهل فجور و گناه کاران است: ﴿كَلَّا إِنَّهُمْ عَن رَّبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَّمَحْجُوبُونَ﴾ [مطففین: ۱۵] : «هرگز چنین نیست. بی‌گمان آن‌ها در آن روز قطعاً از پروردگارشان محجوب و محروم هستند». گناه کاران از دیدار الله در روز قیامت محروم هستند. این فرمایش بدین معنا است که غیر از آن‌ها به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نگاه می‌کنند. اگر غیر از گناه کاران نیز به الله نگاه نمی‌کرد، بین آن‌ها فرقی نبود. همچنین الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: ﴿لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ﴾ [انعام: ۱۰۳]: «چشم‌ها او را در نمی‌یابند و او چشم‌ها را در می‌یابد» این آیه بدین معنا است که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با چشم‌ها دیده می‌شود؛ زیرا ادراک و احاطه نمودن را نفی کرد که این بر وجود اصل رؤیت دلالت دارد. اگر اصل رؤیت ثابت نبود، درست نیست که ادراک نفی شود. همچنین درست نیست که به این آیه برای ممتنع بودن رؤیت الله استدلال شود چون در آیه، آنچه از رؤیت، خاص‌تر است- یعنی ادراک – نفی می‌شود. نفی أخص مستلزم وجوب أعم است که همان رؤیت می‌باشد. پس الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در روز قیامت دیده می‌شود اما چشم‌ها او را ادراک و احاطه نمی‌کنند.

در سنت: از پیامبرﷺ به صورت متواتر ثابت است که هیچ شکی در اثبات رؤیت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در روز قیامت وجود ندارد و الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ دیده می‌شود. از جمله‌ی احادیث، این فرموده‌ی رسول اللهﷺ است: «إنکم سترون ربکم کما ترون القمر لیلة البدر، لا تضامون فی رؤیته، فإن استطعتم ألا تُغلَبُوا علی صلاة قبل طلوع الشمس و صلاة قبل غروبها فافعلوا»^۱ : «شما همان گونه که این ماه را بدون هیچ‌گونه زحمت و مشکلی می‌بینید، پروردگارتان‌ را نیز خواهید دید؛ پس تا می‌توانید سعی کنید که نماز پیش از طلوع خورشید و نماز پیش از غروب خورشید را از دست ندهید» احادیث در این زمینه متواتر هستند. برخی از علما بعضی از احادیث متواتر را چنین به نظم در آورده‌اند:

مما تواتر حدیثُ من کَذَب و من بنی لله بیتا واحتسَب

و رؤیة شفاعة والحوض ومسح خفین و هذي بعض

ترجمه: از جمله احادیثی که به تواتر رسیده، حدیث «من کذب علي متعمدا» ، حدیث «من بنی لله بیتا واحتسب» و احادیث رؤیت، شفاعت، حوض و مسح بر خفین است. این‌ها برخی از احادیث متواتر هستند.

این دیدگاه اهل سنت و جماعت است: الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در روز قیامت به طور حقیقی با چشم دیده می‌شود هر چند با وجود این رؤیت، امکان ادراک الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ ممکن نیست. چون او بزرگ‌تر از آن است که حواس، فهم‌ها و افکار او را ادراک نمایند. اما این که این رؤیت، چه موقع است؟ می‌گوییم: این رؤیت در صحنه‌های قیامت، یعنی قبل از ورود به بهشت و بعد از ورود به آن اتفاق می‌افتد.

آیا همه‌ی مردم او را در صحنه‌های قیامت می‌بینند؟ کفار در آن روز، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را نمی‌بینند. بنابر فرموده الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ: ﴿كَلَّا إِنَّهُمْ عَن رَّبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَّمَحْجُوبُونَ﴾ [مطففین: ۱۵] : «هرگز چنین نیست؛ بی‌گمان آن‌ها در آن روز از دیدار پروردگارشان یقیناً محجوب و محروم هستند».

منافقین در صحنه‌های قیامت، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را می‌بینند ولی بعد از آن نمی‌بینند که این بزرگ‌ترین حسرت برای آن‌ها است؛ اما مؤمنین، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را در صحنه‌های قیامت و بعد از ورود به بهشت می‌بینند. از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ خواهانم که من و برادانم – که صدایم را می‌شنوند – را از کسانی قرار دهد که به سوی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌نگرند. او بر همه چیز قادر و توانا است.

***

[تخریج بخاری: کتاب مواقیت الصلاة، باب فضل صلاة العصر، شماره ۵۵۴؛ مسلم: کتاب المساجد، باب فضل صلاتی الصبح و العصر و المحافظة علیهما، شماره ۶۳۳] ↩︎

تعداد بازدید: 1

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: فضيلة الشيخ ما قول أهل السنة والجماعة في رؤية المسلم لربه -عز وجل- يوم القيامة؟

فأجاب رحمه الله تعالى: قول أهل السنة والجماعة في رؤية الله-سبحانه وتعالى يوم القيامة ما قاله الله عن نفسه، وقاله عنه رسوله

ففي- صلى الله عليه وآله وسلم-.

ففي الكتاب قال الله تعالى في كتابه: ﴿وُجُوهٌ يَوْمَذٍ﴾ يعني: يوم القيامة ﴿نَاضِرَةُ إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ﴾ [القيامة : ٢٢-٢٣] ناضرة الأولى بمعنى حسنة الثانية من النظر بالعين لأنه أضاف النظر إلى الوجوه، فالوجوه محل العينين اللتين يكون بهما النظر، وهذا يدل على أن المراد نظر العين، ولو كان المراد نظر القلب وقوة اليقين لقال : قلوب يومئذ ناضرة إلى ربها ناظرة، ولكنه قال: ﴿ وُجُوهٌ يَوْمَذٍ نَاضِرَهُ إِلَى رَتِهَا نَاظِرَةٌ ، ومن ذلك قوله -تعالى-: ﴿لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْنَى وَزِيَادَةٌ﴾ [يونس: ٢٦]، فالزيادة فسرها أعلم الخلق بمراد الله، رسول الله -صلى الله عليه وآله وسلم – بأنها النظر إلى وجه الله -عز وجل-، ومن ذلك قوله تعالى- في الفجار: ﴿كَلَّا إِنَّهُمْ عَن رَّبِّهِمْ يَوْمَيذٍ مَحْجُوبُونَ﴾ [المطففين: ١٥]، فحجب هؤلاء الفجار عن الله يومئذ -يعني: يوم القيامة- يدل على أن غيرهم ينظرون إلى الله عز وجل، ولو كان غيرهم لا ينظر إلى الله لم يكن بينهم وبين الفجار فرق، ومن ذلك قوله تبارك وتعالى-: ﴿ولا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَرُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَر﴾ [الأنعام: ١٠٣]، فإن هذه الآية تدل على أن الله -تعالى- يرى بالأبصار، ودليل ذلك أنه نفى الإدراك، وهذا يدل على وجود أصل الرؤية، ولو كان أصل الرؤية غير ثابت ما صح أن ينفي الإدراك، ولا يصح أن يستدل بهذه الآية على امتناع رؤية الله -عز وجل-، لأن الآية إنما نفت ما هو أخص من الرؤية، وهو الإدراك، ونفي الأخص يستلزم وجوب الأعم، وهو الرؤية، والله -عز وجل- يرى يوم القيامة ولكن الأبصار لا تدركه، هذا بالنسبة لما جاء في القرآن.

أما السنة: فقد ثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم ثبوتاً متواترا لا شك فيه إثبات رؤية الله عز وجل – يوم القيامة :أي: إنه يرى -سبحانه وتعالى-.

فمن ذلك قوله – صلى الله عليه وآله وسلم-: «إنكم سترون ربكم كما ترون القمر ليلة البدر، لا تضامون في رؤيته، فإن استطعتم أن لا تُغْلَبُوا على صلاة قبل طلوع الشمس وصلاة قبل غروبها فافعلوا» والأحاديث في هذا متواترة، كما قال بعض العلماء في نظم شيء من المتواتر:

مِمَّا تَواتر حديثُ مَنْ كَذَبْ ومن بني الله بيتًا واحتسَبْ

ورؤية شفاعة والحوض و مسح خفين وهذي بعض

هذا هو قول أهل السُّنَّة والجماعة : إن الله -سبحانه وتعالى- يرى يوم القيامة بالبصر رؤية حقيقية، لكنه مع هذه الرؤية لا يمكن إدراكه عز وجل، لأنه أعظم من أن تدركه الحواس أو الأفهام أو الخواطر.

ولكن يبقى النظر: متى تكون هذه الرؤية؟ نقول: هذه الرؤية تكون في عرصات القيامة – أي: قبل دخول الجنة وتكون كذلك بعد دخول الجنة.

يبقى نظر آخر: هل يراه كل الناس في عرصات القيامة أم ماذا؟ نقول: أما الكفار الخلص فإنهم لا يرون الله عز وجل، لقول الله -تعالى-: كَلَّا إِنَّهُمْ عَن رَّبِّهِمْ يَوْمَيذِ مَحْجُوبُونَ﴾ [المطففين: ١٥].

و أما المنافقون فإنهم يرون الله في عرصات القيامة، ثم لا يرونه بعد ذلك، وهذا أعظم وأشد حسرة عليهم. وأما المؤمنون فإنهم يرون الله -تعالى- في عرصات القيامة، كما يرونه بعد دخول الجنة. أسأل الله تعالى أن يجعلني وإخواني السامعين ممن ينظر إلى الله -عز وجل-، إنه على كل شيء قدير.