(۴۴) ذکر شهادتین قبل از مرگ

(۴۴) سوال: سؤال: آیا کسی که قبل از مرگ، شهادت را بر زبان بیاورد شامل فرموده‌ی رسول ‌الله ﷺ می‌شود که فرمود: «مَنْ كَانَ آخِرُ كَلَامِهِ مِنَ الدُنيا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ دَخَلَ الْجَنَّةَ»^۱ : (هر کس آخرین سخنش در دنیا «لا إله إلا الله» باشد وارد بهشت می‌گردد).

جواب:

شیخ ابن عثیمین رَحِمَهُ‌الله جواب دادند: اگر هنگام مرگش «لا إله إلا الله» را با یقین قلبی بگوید شامل این حدیث می‌شود اما باید دانست که نصوص عام که پیرامون دخول به بهشت یا جهنم هستند فقط با دلیل می‌‌توان آن را بر شخص معیّنی تطبیق داد. مثلا: (هر کس آخرین سخنش در دنیا «لا إله إلا الله» باشد وارد بهشت می‌گردد) اگر دانستیم آخرین سخن این شخص در دنیا «لا إله إلا الله» بوده است می‌گوییم: امید است از اهل بهشت باشد، زیرا برای شخص معیّن با جزم گفته نمی‌شود و فقط می‌گویی: اگر بر خیر بوده برایش امید داریم و اگر بر شر بوده بر او می‌ترسیم، زیرا بین حکم عام و حکم بر شخص خاص فرق گذاشته می‌شود. می‌دانیم، یقین داریم و شهادت می‌دهیم که هر مؤمنی در بهشت است، اما آیا شهادت می‌دهیم که هر مؤمن به ‌طور معیّن در بهشت است؟ جواب: خیر اما اگر بدانیم مؤمن است امیدواریم وارد بهشت شود، ایمان داریم که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ اهل ایمان و احسان را دوست دارد، لذا اگر دیدیم شخصی احسان و نیکوکاری می‌کند و شخص مؤمنی دیدیم که واجبات را انجام داده و حرام‌ها را ترک می‌کند آیا شهادت می‌دهیم که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ او را دوست دارد؟ جواب: خیر، زیرا تعیین (بیان حکم به صورت خاص) با تعمیم (بیان حکم به صورت عام) فرق دارد اما می‌گوییم: شهادت می‌دهیم که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ هر مؤمنی را دوست دارد و امیدواریم این شخص معیّن نیز از جمله افرادی باشد که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آنان را دوست می‌دارد، بخاری رَحِمَهُ‌الله نیز در کتاب صحیحش به این مسأله اشاره نموده و گفته است: (باب: گفته نمی‌شود فلانی شهید است)، حتی اگر در راه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ ‌کشته شده نگو شهید است، -بخاری- به این فرموده‌ی رسول ‌اللهﷺ استدلال نموده است: «مَا مِنْ مَكلُومٍ يُكْلَمُ في سبيل الله – والله أعلم بمن يكلم في سبيله – إلا إذا كان يوم القيامة جاء وجرحه يَثْعُبُ دما، اللون لون الدم والريح ريح المسك»^۲ : (هیچ زخمی‌ای ‌نیست که در راه الله زخمی‌شده باشد – و الله داناتر است که چه کسانی در راهش زخمی ‌شده‌اند – مگر این‌ که روز قیامت در حالی می‌آید که خون از زخمش جاری است، رنگش رنگ خون است و بویش بوی مسک است) ، فرموده‌ی ایشانﷺ: (و الله داناتر است که چه کسانی در راهش زخمی‌شده‌اند) اشاره‌ای بر این است که برای شخص معیّنی شهادت نمی‌دهی بلکه بگو: الله داناتر است.

امیرالمؤمنین عمر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ نیز خطبه خوانده و فرمود: (شما می‌گویید فلانی و فلانی شهید هستند! شما چه می‌دانید شاید مرتکب چنین و چنان شده باشد؟ بلکه بگویید: هر کس در راه الله بمیرد یا کشته شود شهید است) این‌گونه بین تعیین و تعمیم فرق قائل شد.

***

[احمد: ۵/۲۴۷ / ابوداود: كتاب الجنائز، باب التلقين، رقم ٣١١٦] ↩︎
[صحیح بخاری: كتاب الذبائح و الصيد، باب المسك، رقم ٥٥٣٣] ↩︎

تعداد بازدید: 14

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: الذي ينطق بالشهادة قبل موته هل يدخل في قول الرسول صلى الله عليه وسلم: «من كان آخر كلامه من الدنيا لا إله إلا الله دخل الجنة»؟

فأجاب رحمه الله تعالى: إذا قال: لا إله إلا الله، عند موته موقنا بها قلبه فإنه يدخل في الحديث، ولكن ليعلم أن النصوص العامة فيما يدخل الجنة أو يدخل النار لا تطبق على شخص بعينه إلا بدليل، فمثلا: «من كان آخر كلامه لا إله إلا الله دخل الجنة». إذا علمنا أن هذا الرجل كان آخر كلامه من الدنيا لا إله إلا الله فنحن نقول : يُرْجَى أن يكون من أهل الجنة، فالمُعَيَّنُ لا تجزم له، وإنما قل: يرجى إذا كان في خير، أو يخشى إذا كان في شر، لأنه يفرق بين العموم والخصوص ، نحن نشهد ونعلم ونوقن أن كل مؤمن في الجنة، فهل نشهد لكل مؤمن بعينه أنه في الجنة؟ فالجواب: لا، لكننا إذا علمنا أنه مؤمن نرجو له أن يكون داخلا في الجنة، نؤمن بأن الله -تعالى- يحب المؤمنين ويحب المحسنين، فلو رأينا رجلًا يُحْسِنُ ورأينا رجلا مؤمنا يقوم بالواجبات ويترك المحرمات فهل نشهد أن الله يحبه؟ فالجواب لا، لأن التعيين غير التعميم، ولكن نقول: نشهد لكل مؤمن أن الله يحبه ونرجو أن يكون هذا الرجل بعينه ممن يحبه الله -عز وجل-، وقد أشار البخاري له في صحيحه إلى نحو هذا فقال: باب: لا يقال فلان شهيد وإن كان قتل في سبيل الله فلا تقل: إنه شهيد، واستدل لذلك بقول النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم-: «مَا مِنْ مَعْلُومٍ يُكْلَمُ في سبيل الله – والله أعلم بمن يكلم في سبيله- إلا إذا كان يوم القيامة جاء وجرحه يَنْعُبُ دما، اللون لون الدم والريح ريح المسك» فقوله -صلى الله عليه وعلى آله وسلم – : «والله أعلم بمن يُكْلَمُ في سبيله» إشارة إلى أنك لا تشهد للشخص المعين، بل قل: الله أعلم.

وخطب أمير المؤمنين عمر رضي الله عنه فقال: إنكم تقولون: فلان شهيد فلان شهيد، وما أدراك لعله فعل كذا وكذا؟ ولكن قولوا: من مات في سبيل الله، أو قتل فهو شهيد. ففرق رضي الله عنه بين التَّعْيِينِ والتَّعْمِيمِ.