۴۳۸ – از شیخ رحمه الله سوال شد: اگر کسی بگوید: «من إن شاء الله مومن هستم»، چه حکمی دارد؟
جواب دادند: وقتی کسی میگوید: «من إن شاء الله مومن هستم»، نزد علما (مسالهی استثناء در ایمان) نامیده میشود. در این قول، تفصیل وجود دارد:
اول: اگر استثناء به خاطر شک در وجود اصل ایمان باشد، حرام، و بلکه کفر است؛ زیرا ایمان، جزم است، و شک با آن منافات دارد.
دوم: اگر از ترس تزکیهی نفس (خود را پاک خواندن)، و گواهی دادن به خود برای تحقیق ایمان در قول و عمل و اعتقاد باشد، واجب است. زیرا به خاطر خوف از واقع شدن در این کار حرام است.
سوم: اگر مقصود از استثناء، تبرک به وسیلهی ذکر کردن مشیئت باشد، یا برای بیان علت باشد، و برای این باشد که بگوید: آنچه از ایمان که در قلبش وجود دارد، به مشیئت الله است؛ جایز است. همچنین، تعلیق ایمان آن بر چنین وجهی – منظورم با بیان تعلیل است – منافاتی با تحقق ایمان ندارد. زیرا تعلیق کردن بر این وجه، در مورد اموری که تحقق یافته، در شرع نیز وارد شده است. مانند این فرمودهی الله تعالی: {لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ}[۱]، یعنی: {انشاء الله ایمن و در حالی که موی سرتان را تراشیده و کوتاه کردهاید، وارد مسجدالحرام خواهید شد}، و همچنین در دعای زیارت قبور: «و إنّا إن شاء الله بکم لاحقون»، یعنی: «و ما نیز ان شاء الله به شما ملحق میشویم». با این توضیح، دانسته میشود که اطلاق حکم در مورد مسالهی استثناء در ایمان، درست نیست. بلکه حتما باید همراه با تفصیلی باشد که ذکر کردیم.
[۱] – سوره فتح، آیه «۲۷».