۳۸۱ – از شیخ رحمه الله سوال شد: حکم این دعا چیست: «پروردگارا با توسل به حقی که دعا کنندگان بر تو دارند، از تو می‌خواهم»؟ آیا دعا کنندگان، حقی بر الله دارند؟

جواب دادند: اول از هر چیز، واجب است که بدانیم توسل به الله، دو نوع است:

جایز: نوعی است که در شرع آمده است.

ممنوع: نوعی است که شرع از آن نهی کرده است.

توسل جایز، چند نوع است: و منظورمان از جایز، توسلی است که ممنوع نیست. پس مانع از مستحب آن نیست.

اول: توسل به الله به وسیله‌ی اسماء الله. این نوع توسل، جایز است. دلیل آن، فرموده‌ی الله تعالی است: {وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا}[۱]، یعنی: {و بهترین نام ها از آنِ الله است. پس او را با این نام ها بخوانید}، و همچنین، این فرموده‌ی رسول الله صلی الله علیه وسلم: «أَسْأَلُكَ بِكُلِّ اسْمٍ هُوَ لَكَ، سَمَّيْتَ بِهِ نَفْسَكَ، أَوْ أَنْزَلْتَهُ فِي كِتَابِكَ، أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَدًا مِنْ خَلْقِكَ»، یعنی: «از تو می‌خواهم با توسل به هر اسمی که برای توست، خود را به آن نامیده‌ای، یا در کتابت نازل فرموده‌ای، یا به کسی از مخلوقاتت آموخته‌ای»، الی آخر حدیث…

دوم: توسل به الله تعالی به وسیله‌ی صفات الله، و از آن جمله، آنچه در حدیث آمده: «اللَّهُم بِعِلْمِكَ الْغَيْبَ، وَقُدْرَتِكَ عَلَى الْخَلْقِ أحْيِنِي مَا عَلِمْتَ الْحَيَاةَ خَيْراً لِي، وَتَوَفَّنِي إِذَا كَانَتِ الْوَفَاةُ خَيْراً لِي»، یعنی: «پروردگارا، با توسل به علم غیبی که داری، و با توسل به توانایی‌ات بر خلق کردن، مرا زنده دار تا وقتی که می‌دانی زندگی برایم خیر است، و مرا بمیران وقتی که می‌دانی مرگ برایم بهتر است». زیرا دانستن علم غیب، و توانایی‌اش بر خلق کردن، صف اوست، این جمله، توسل به الله تعالی با علم و قدرت اوست.

سوم: توسل به الله، به وسیله‌ی افعال او؛ این گونه که از الله چیزی بخواهی، و سپس برای تحقق یافتن این خواسته، به نظیر همان فعلی که الله انجام داده، توسل کنی. از آن جمله، حدیثِ صلوات بر پیامبر صلی الله علیه وسلم است: «اللهم صلی علی محمد و علی آل محمد، کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم». زیرا صلوات فرستادن بر ابراهیم و بر آل ابراهیم، از افعال الله تعالی است.

نیز مانند این دعا که می‌گویی: «اللهم کما أنزلت علینا المطر، فاجعله غیثا نافعا»، یعنی: «بار الها، همان طور که بر ما باران نازل فرمودی، آن را بارانی سودمند قرار ده». این توسل به الله تعالی به وسیله‌ی باران است و باران یکی از افعال الله تعالی است.

چهام: توسل به الله، به وسیله‌ی ایمان به او: از آن جمله، این فرموده‌ی الله تعالی است: {رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادِي لِلْإِيمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا}، یعنی: {ای پروردگارمان! ما ندای منادی توحید را شنیدیم که به سوی ایمان فرا می‌خواند و می‌گفت: «به پروردگارتان ایمان بیاورید». و ما ایمان آوردیم}، سپس فرمود: {فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ}[۲]، یعنی: {ما! گناهانمان را ببخش و ما را با نیکان بمیران}.

پنجم: توسل به الله به وسیله‌ی عمل صالح، که حدیث آن سه نفری که در سفر بودند  شب به غاری رفتند، و وقتی در غار بودند، سنگی بزرگ از کوه افتاد و دهانه‌ی غار را بست. سپس هر کدام از آنان به عمل صالح خود متوسل شدند و پس از آن سنگ کنار رفت.

ششم:  توسل به الله به وسیله‌ی دعای شخصی که امید اجابت دعایش وجود دارد: یعنی از شخصی که امیدواری دعایش مستجاب شود، بخواهی که برایت دعا کند. این بسیار اتفاق می‌افتد. از آن جمله حدیثی است که در صحیحین از انس بن مالک رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم روز جمعه، بر منبر مشغول خواندن خطبه بود که مردی وارد شد و گفت: یا رسول الله، اموال از بین رفت و راه‌ها قطع شد. از الله بخواه به ما باران دهد. به همین خاطر رسول الله صلی الله علیه وسم دستانش را بالا برده و سه بار گفت: «پروردگارا به ما باران بده». هنوز از منبر پایین نیامده بود که باران از ریش ایشان می‌چکید.

اینکه گفتیم توسل به الله به وسیله‌ی دعای کسی که امید اجابت دعایش وجود دارد، جایز است؛ اما آیا این کار مشروع است؟ یعنی آیا درست است به کسی بگویی که برایم دعا کن؟

می‌گوییم: در این مورد، تفصیل وجود دارد:

اگر به خاطر امری عام است، یعنی اگر از این شخص خواستی که در مورد امری عام، برای تو و دیگران دعا کند، اشکالی ندارد. حدیث مردی که الان ذکر شد که نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد و گفت: «اموال از بین رفت و راه‌ها قطع شد»، این مردم چیزی برای خود درخواست نکرد. بلکه درخواستش نفعی بود که به همه‌ی مسلمانان می‌رسید.

اما اگر موردی بود که به عموم مسلمانان باز نمی‌گشت، بهتر است از کسی نخواهی که برایت دعا کند، مگر اینکه قصدت از این کار این است که شخص دعا کننده نیز از دعایش برای برادر مسلمانش بهره‌مند شود.

بنا بر این، نزد کسی می‌آیی و می‌گویی: برایم دعا کن. این اشکالی ندارد؛ اما به شرطی که منظورت از این کار، خوار نمودن خودت به وسیله‌‌ی خواهش از مردم، نباشد. بلکه قصدت این باشد که شخص مقابل نیز با دعا کردن برای تو، بهره‌ای ببرد. زیرا وقتی کسی در غیب برای برادر مسلمانش دعا می‌کند، فرشته می‌گوید: «آمین، و برای تو نیز مثل همان باشد».

اینها شش نوع توسل جایز بودند.

اما توسل ممنوع:

این است که انسان به مخلوق متوسل شود. این کار جایز نیست. توسل به مخلوق، حرام است. البته، توسل به دعای مخلوق، حرام نیست. بلکه توسل به ذات مخلوق، حرام است. مثلا بگویی: «پروردگارا، من با توسل به محمد صلی الله علیه وسلم از تو فلان و بهمان می‌خواهم». این نوع توسل، جایز نیست.

همچنین اگر متوسل به جاه پیامبر صلی الله علیه وسلم شدی، این کار نیز جایز نیست. زیرا الله و رسولش صلی الله علیه وسلم این را سبب قرار نداده‌اند.

اما آنچه در سوال آمده که دعا کننده بگوید: پروردگارا با توسل به حقی که دعا کنندگان بر تو دارند، از تو می‌خواهم»، سائل می‌پرسد: آیا دعا کنندگان، حقی دارند؟

جواب: بله، دعا کنندگان و در خواست کنندگان از الله، حقی دارند که الله آن را بر خود واجب گردانده است: {{وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ}[۳]، یعنی: {و هنگامی که بندگانم از تو درباره‌ی من می‌پرسند، (بگو:) من نزدیکم و درخواست دعا کننده را آنگاه که مرا می‌خواند، اجابت می‌کنم}، و نیز وقتی که الله به آسمان دنیا نزول می‌کند، می‌گوید: «کیست که مرا بخواند، تا او را اجابت کنم؟ کیست که از من بخواهد تا به او عطا کنم»؟ این حق درخواست کنندگان بوده، و جزئی از افعال الله تعالی است، و توسل به الله به وسیله‌ی افعالش، اشکالی ندارد.

[۱] – سوره أعراف، آیه «۱۸۰».

[۲] – سوره آل عمران، آیات «۱۹۰-۱۹۳».

[۳] – سوره بقره، آیه «۲۸۶».