۳۴۶ – از شیخ رحمه الله سوال شد: معنی بدعت و ضابطه‌ی آن چیست؟ آیا بدعت حسنه وجود دارد؟ معنی این فرموده‌ی رسول الله صلی الله علیه وسلم چیست که می‌فرماید: «کسی که در اسلام، سنت نیکویی را بنا کند»؟

جواب دادند: ضابط بدعت در شرع چنین است: «تعبد الله با چیزی که الله آن را تشریع نکرده»، و می‌توان گفت: «تعبد الله به وسیله‌ی کاری که پیامبر صلی الله علیه وسلم و خلفای راشدین، انجام نداده‌اند». تعریف اول، از این فرموده‌ی الله سبحانه و تعالی گرفته شد: {أَمْ لَهُمْ شُرَكَاءُ شَرَعُوا لَهُمْ مِنَ الدِّينِ مَا لَمْ يَأْذَنْ بِهِ اللَّهُ}[۱]، یعنی: {آیا (مشرکان) معبودانی دارند که برای آنان دین و آیینی ساخته‌اند که الله به آن فرمان نداده است؟}، و تعریف دوم از فرموده‌ی رسول الله صلی الله علیه وسلم ماخوذ شده که می‌فرماید: «بر شماست که به سنت من و سنت خلفای راشدین پایبند باشید و با چنگ و دندان به آن تمسک جویید، و بر حذر باشید از امور نوپیدا در دین». پس هر کس الله را به گونه‌ای عبادت کند که الله آن را تشریع نفرموده و یا رسول الله صلی الله علیه وسلم و خلفای راشدین بر آن نبوده‌اند، مبتدع است. فرق نمی‌کند که این تعبد در اموری باشد که متعلق با اسماء و صفات الله تعالی است و یا مربوط به احکام دین و شریعت الهی است. اما امور عادی که تابع عادت و عُرف است، بدعت در دین نامیده نمی‌شوند، گر چه از لحاظ لغوی بدعت نامیده شود، ولی بدعت در دین نیست و بدعتی نیست که رسول الله صلی الله علیه وسلم از آن بر حذر داشته‌اند.

در دین چیزی به عنوان بدعت حسنه وجود ندارد. سنت حسنه، آن چیزی است که موافق شرع باشد، و این شامل هر کسی می‌شود که عمل به سنتی را شروع نماید، یا بعد از اینکه عمل به آن سنت ترک شده، دوباره آن را زنده کند، یا کاری کند که به عنوان وسیله برای امری عبادی باشد. پس، این سه چیز است که ذکر شد:

اول: اطلاق سنت بر کسی که آن عمل را شروع کرده، و سبب این حدیث[۲] نیز دال بر آن است. زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم اصحاب را تشویق به صدقه دادن به قومی کرد که نزد ایشان آمده و محتاج و در فقر بودند. رسول الله صلی الله علیه وسلم تشویق به صدقه کردند. مردی از انصار با کیسه‌ای نقره که آن را به سختی حمل می‌کرد، آمد و آن را جلوی رسول الله صلی الله علیه وسلم گذاشت. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «کسی که در اسلام، سنت نیکویی را بنا کند، اجر آن و اجر هر کسی که به آن عمل کند را خواهد داشت». این مردم سنت شروعِ عمل را بنا گذاشت، نه شروع شرع را.

دوم: سنتی که ترک شده، سپس انسانی آن را انجام داده، آن را احیا می‌کند. در مورد این شخص گفته می‌شود: این سنت را بنا کرد، یعنی آن را احیا کرد، گر چه آن را از نزد خود تشریع نکرده است.

سوم: کاری را انجام دهد که وسیله‌ای برای یک عمل مشروع است؛ مثل ساختن مدارس و چاپ کتاب. این کار در ذات خود عبادت نیست. اما چون وسیله‌ای برای عبادت است، در این فرموده‌ی رسول الله صلی الله علیه وسلم داخل می‌شود که فرمود: «کسی که در اسلام، سنت نیکویی را بنا کند، اجر آن و اجر هر کسی که به آن عمل کند را خواهد داشت». والله اعلم.

[۱] – سوره شوری، آیه «۲۱».

[۲] – حدیثی که در سوال ذکر شد: «من سنّ فی الاسلام سنة حسنة».