۲۸۰ – از شیخ رحمه الله سوال شد: حکم قسم خوردن به غیر الله تعالی چیست؟ و آیا این فرموده‌ی رسول الله صلی الله علیه وسلم نیز شامل آن می‌شود یا خیر، که فرمودند: «أفلح و أبیه إن صدق»؟

جواب دادند: قسم خوردن به غیر الله، مانند اینکه کسی بگوید: به جان تو، یا به جان خودم، یا به پیامبر، یا به پیر و رییس و ملت و امثال آن، همه حرام، و بلکه شرک به حساب می‌آیند؛ زیرا چنین تعظیم و برزگ‌داشتی نباید برای کسی جز الله انجام شود، و هر کس که غیر الله را به نوعی تعظیم نماید که آن نوع، شایسته‌ی کسی جز الله نیست، کارش شرک به حساب می‌آید. اما از آنجایی که قسم خورنده، معتقد نیست آن چیزی که به آن قسم می‌خورد، دارای عظمتی همانند عظمت الله باشد، شرکش، شرک اکبر نیست و شرک اصغر به حساب می‌آید. پس هر کس به غیر الله قسم بخورد، مرتکب شرک اصغر شده است. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «به پدران خود قسم نخورید. کسی که می‌خواهد قسم بخورد، به الله قسم بخورد یا ساکت بماند»، و فرمود: «کسی که به غیر الله قسم بخورد، یقینا کافر گشته، یا مشرک گشته». پس به هیچ کس جز الله قسم نخور، حتی اگر آن کسی که به او قسم می‌خوری، پیامبر صلی الله علیه وسلم یا جبریل یا یکی از پیامبران یا ملائکه‌ی پایین‌تر از آن دو و یا مردم دیگر باشد. به هیچ کس جز الله عز و جل قسم نخور.

اما فرموده‌ی رسول الله صلی الله علیه وسلم: «أفلح و أبیه إن صدق»، حفّاظ در مورد کلمه‌‌ی «وأبیه» اختلاف نظر دارند:

برخی از آنها، آن را منکر دانسته و می‌گویند: صحت آن از رسول الله صلی الله علیه وسلم ثابت نیست، و بنا بر این قول، اشکالی در موضوع وجود ندارد. چون معارض باید قوی باشد و اگر قوی نباشد، مقاوم نبوده و بنا بر این توجهی به آن نمی‌شود.

اما بر اساس قائل بودن به ثبوت این سخن، جواب آن چنین است: این لفظ از الفاظ مشکل، و نهی از قسم خوردن به غیر الله، از الفاظ محکم است. بنا بر این ما یک لفظ محکم و یک لفظ متشابه داریم، و طریقه‌ی راسخین در علم در مورد محکم و متشابه این است که متشابه را رها کرده و محکم را می‌گیرند. الله تعالی می‌فرماید: {هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ}[۱]، یعنی: {او، ذاتی است که قرآن را بر تو نازل کرد؛ بخشی از آن، آیات روشن و مشخصی هستند که اصل و اساس این کتاب‌اند و بخشِ دیگر، آیات متشابه‌اند. کسانی که در دل‌هایشان انحراف (و میل به باطل) وجود دارد، برای فتنه انگیزی و تأویل (نادرست) آیات، در پی آیاتِ متشابه بر می‌آیند؛ حال آنکه کسی جز الله تأویلش را نمی‌داند. حتی دانشمندان توانا و خبره می‏گویند: ما به آن ایمان داریم؛ همگی از سوی پروردگار ماست. و تنها خردمندان پند می‌گیرند}.

اینکه می‌گوییم متشابه است، از این جهت است که دارای الفاظ متعددی است:

۱ . ممکن است قبل از نهی از قسم خوردن به غیر الله باشد.

۲ . ممکن است خاص به رسول الله صلی الله علیه وسلم باشد، به خاطر دوری ایشان از شرک.

۳ . ممکن است از جمله چیزهایی باشد که بدون قصد بر زبان می‌آیند.

از آنجایی که این احتمالات و احتمالات دیگر، بر این کلمه از رسول الله صلی الله علیه وسلم وارد هستند – البته اگر صحت آن به اثبات رسیده باشد – بر ما واجب است محکم را که همان نهی از قسم خوردن به غیر الله است، بگیریم.

اما ممکن است برخی از مردم بگویند: زبانم به قسم خوردن به غیر الله عادت کرده و ترک آن برایم مشکل است. جواب چیست؟

می‌گوییم: این دليل محكمى نيست. بلکه شما باید با نفس خود برای ترک این عادت و خارج شدن از آن، مبارزه کنید، و تا آنجایی که در توان داری سعی کن این کلمه را از زبانت پاک کنی؛ چون شرک است، و خطر شرک، حتی اگر شرک اصغر باشد، بسیار بزرگ است، تا جایی که شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله می‌گوید: «شرک، حتی اگر اصغر باشد، الله آن را نمی‌آمرزد». ابن مسعود رضی الله عنه نیز می‌گوید: «اگر قسم دروغ به الله بخورم برایم محبوب‌تر از این است که قسم راست به غیر الله بخورم». شیخ الاسلام در توضیح این سخن ابن مسعود رضی الله عنه می‌گوید: به خاطر این است که گناه شرک، بیشتر از گناه کبیره است.

---

[۱] – سوره آل عمران، آیه «۷».