۲۰۹ – از شیخ رحمه الله در مورد کسی سوال شد که وقتی مصیبتی به او می‌رسد، ناراحت و خشمگین می‌شود؟
جواب دادند: مردم در هنگام مصیبت، در چهار درجه هستند:
درجه‌ی اول: خشمگین شدن، و این خود، چند نوع است:
نوع اول: خشمش قلبی باشد. مثلا به خاطر چیزی که الله برایش مقدر کرده، از خشم، برافروخته شود. این نوع، حرام بوده و گاهی منجر به کفر می‌شود. الله تعالی می‌فرماید: {وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَعْبُدُ اللَّهَ عَلَى حَرْفٍ فَإِنْ أَصَابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَإِنْ أَصَابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلَى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةَ}[۱]، یعنی: {و برخی از مردم الله را در حاشیه و با شک و دودلی عبادت می‌کنند. اگر خیری به آنان برسد، به آن آرامش می‌یابند و اگر بلایی به آنان برسد، رویگردان می‌شوند؛ در دنیا و آخرت زیان می‌بینند}.
نوع دوم: با زبان باشد. مانند واویلا گفتن و امثال آن. این نیز حرام است.
نوع سوم: با اعضا باشد. مثلا به صورت خود زدن، و یقه را پاره کردن، و کندن موها، و امثال آن، که همه‌اش حرام و با صبر واجب، منافات دارد.
درجه‌ی دوم: صبر است، و صبر همان طور که شاعر گفته:
والصبر مثل اسمه مُرّ مذاقته ………. لکن عواقبه أحلی من العسل
صبر، چشیدنش مانند اسمش تلخ است، اما عواقبش شیرین‌تر از عسل است.
می‌بیند این مساله بسیار برایش سنگین است. اما آن را تحمل می‌کند. از اتفاق افتادنش راضی نیست. اما ایمانش او را از خشمگین شدن، باز می‌دارد. برای او، وقوع و عدم وقوعش مثل هم نیست، و این واجب است، زیرا الله تعالی به صبر دستور داده و فرموده: {وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}[۲]، یعنی: {و صبر کنید، همانا الله با صابران است}.
درجه‌ی سوم: رضایت؛ این گونه که انسان به آن مصیبت راضی باشد. به طوری که وجود و عدم آن برایش یکسان باشد. وجود آن برایش مشکلی نباشد، و آن را برای خود سنگین نبیند. قول راجح این است که این درجه، مستحب است، و واجب نیست. فرق بین آن و بین درجه‌ی قبلی نیز واضح است. زیرا وجود یا عدم مصیبت نزد این شخص، با هم فرقی ندارد، اما در مورد قبلی، مصیبت بر او سخت است، اما بر آن صبر می‌کند.
درجه‌ی چهارم: شکر، و این درجه، بالاترین درجه است، که الله تعالی را به خاطر مصیبتی که بر او وارد شده، شکر گوید. این گونه که بداند این مصیبت، سبب بخشش و پاک شدن گناهان، و چه بسا، سبب زیاد شدن نیکی‌هایش شود. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «هیچ مصیبتی نیست که بر شخص مسلمان فرود آید، مگر اینکه الله آن را وسیله‌ای برای بخشیدن گناهانش قرار می‌دهد؛ حتی خاری که به پایش فرو رود».
[۱] – سوره حج، آیه «۱۱».
[۲] – سوره أنفال، آیه «۴۶».
