۱۰۸ – از شیخ رحمه الله سوال شد: آیا جن، نوعی از ملائکه هستند؟

جواب دادند: جنیان از ملائکه نیستند. چون ملائکه از نور و جنیان از آتش خلق شده‌اند. الله تعالی می‌فرماید: {وَالْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نَارِ السَّمُومِ}[۱]، یعنی: {و پیش از آن، جن را از آتش سوزان آفریدیم}، و از رسول الله صلی الله علیه وسلم ثابت است که ملاکه از نور خلق شده‌اند، و به این خاطر که ملائکه، چنانند که الله تعالی آنها را این گونه توصیف می‌کند: {عِبَادٌ مُكْرَمُونَ . لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ}[۲]، یعنی: {بلکه بندگانی گرامی هستند. در گفتار بر او پیشی نمی‌گیرند و به فرمانش عمل می‌کنند}، اما در میان جنیان، مومن و کافر و مطیع و عاصی وجود دارد. الله تعالی می‌فرماید: {قَالَ ادْخُلُوا فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ فِي النَّارِ}[۳]، یعنی: {(الله) می‌فرماید: با امت‌هایی از جن و انسان‌هایی که پیش از شما بوده‌اند، وارد دوزخ شوید}، در مورد جن می‌فرماید: {وَأَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَمِنَّا الْقَاسِطُونَ فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُولَئِكَ تَحَرَّوْا رَشَدًا . وَأَمَّا الْقَاسِطُونَ فَكَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا}[۴]، یعنی: {و گروهی از ما، مسلمانند، و گروهی نیز گنهکار؛ پس کسانی که اسلام آوردند، در جستجوی راه راست برآمدند. و اما گنهکاران، هیزم دوزخند}، و همچنین در مورد آنان می‌فرماید: {وَأَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَمِنَّا دُونَ ذَلِكَ كُنَّا طَرَائِقَ قِدَدًا}[۵]، یعنی: {و در میان ما، گروهی صالح و نیکوکارند، و گروهی، جز این؛ ما گروه‌ها و فرقه‌های گوناگونی هستیم}، و به این خاطر که ملائکه – چنان که اهل علم گفته‌اند – بی نیاز بوده و نیازی به خوردن و نوشیدن ندارند. اما جنیان، می‌خورند و می‌نوشند. از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت شده که به جنیانی که به سوی او آمده بودند، فرمود: «هر استخوانی که اسم الله بر آن ذکر شده باشد، غذای شماست، که بیشتر از اول، گوشت بر آن خواهد بود». با این دلایل، مشخص می‌شود که ملائکه، از جنیان نیستند. اما آیه‌ای که می‌فرماید: {فَسَجَدَ الْمَلَائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ . إِلَّا إِبْلِيسَ}[۶]، یعنی: {ملائکه همگی به سجده افتادند، به جز ابلیس}. در اینجا، ابلیس را از آنها مستثنی کرد، چون در آن موقع، ابلیس با فرشتگان بود، و این فرموده‌ی الله تعالی، آن را واضح می‌کند: { فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ}[۷]، یعنی: {پس سجده کردند به جز ابلیس که از جن بود، پس از دستور پروردگارش سرپیچی کرد}. در اینجا علت نافرمانی‌اش را این ذکر کرد که از جن است. حال اگر ملائکه نیز از جنیان بودند، این امکان را داشتند که از دستور پروردگارشان سرپیچی کنند، همانطور که ابلیس سرپیچی کرد، و این استثنا، استثنای منقطع نامیده می‌شود. چنان که نحوی‌ها می‌گویند: «جاء القوم إلّا حمارا: قوم آمدند، به جز یک خر»، و این کلامی عربی و فصیح است. خر را از قوم مستثنی کرد، وگر چه خر از جمله‌ی آنها نیست.

[۱] – سوره حجر، آیه «۲۷».

[۲] – سوره أنبیاء، آیات «۲۶و۲۷».

[۳] – سوره أعراف، آیه «۳۸».

[۴] – سوره جن، آیات «۱۴و۱۵».

[۵] – سوره جن، آیه «۱۱».

[۶] – سوره حجر، آیات «۳۰و۳۱».

[۷] – سوره کهف، آیه «۵۰».