۲۵ – از شیخ رحمه الله در مورد چرخش خورشید به دور زمین سوال شد.

جواب دادند: ظاهر دلایل شرعی ثابت می‌کند که خورشید به دور زمین می‌چرخد، و به خاطر چرخش آن، شب و روز بر سطح زمین پشت سر هم می‌آیند. ما نمی‌توانیم جز با وجود دلیل قوی‌تری از این دلایل که به ما اجازه‌ی تاویل این دلایل از معنای ظاهری‌اش را بدهد، از ظاهر این ادله دست بکشیم. از دلایلی که دال بر چرخش خورشید به دور زمین هستند، که این چرخش سبب پشت سر آمدن شب و روز می‌شوند، این است:

۱ – الله تعالی از ابراهیم علیه السلام نقل می‌کند که در گفتگو با کسی که در مورد پروردگارش با او جدال می‌کرد، گفت: (فَإِنَّ اللَّهَ يَأْتِي بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِهَا مِنَ الْمَغْرِبِ[۱])، یعنی: (همانا الله خورشید را از مشرق می‌آورد، پس تو آن را از مغرب بیاور). اینکه خورشید از سمت مشرق آورده می‌شود، دلیل آشکاری بر این است که به دور زمین می‌چرخد.

۲ – همچنین در مورد ابراهیم علیه السلام می‌گوید: (فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هَذَا رَبِّي هَذَا أَكْبَرُ فَلَمَّا أَفَلَتْ قَالَ يَاقَوْمِ إِنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ[۲])، یعنی: (پس آنگاه که دید خورشید در حال طلوع است، گفت: این پروردگار من است. زمانی که – خورشید – خاموش شد، گفت: ای قوم من، من از آنچه شما – برای الله – شریک قرار می‌دهیم بیزارم). در اینجا افول را به خورشید نسبت داده است، و آن را نسبت به خورشید ذکر نکرده است، و اگر زمین بود که به دور خورشید می‌چرخید، می‌فرمود: (پس زمانی که از خورشید دور شد).

۳ – الله تعالی می‌فرماید: (وَتَرَى الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَتْ تَزَاوَرُ عَنْ كَهْفِهِمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَإِذَا غَرَبَتْ تَقْرِضُهُمْ ذَاتَ الشِّمَالِ[۳])، یعنی: (و خورشید را می‌دیدی که در هنگام طلوع، به سمت راست غارشان متمایل می‌گردد، و به هنگام غروب، به سمت چپ). در اینجا، میل کردن و چرخیدن را به خورشید نسبت داده، و این دلیلی بر حرکت آن است، و اگر حرکت از جانب زمین بود، می‌گفت: غارشان را از خورشید پنهان کرد. کما اینکه اضافه کردن طلوع و غروب به خورشید، دال بر این است که خورشید می‌چرخد، البته اگر چه دلالت آن کمتر از دلالت دو کلمه‌ی (تزاور)، و (تقرضهم) است.

۴ – الله تعالی می‌فرماید: (وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ[۴])، یعنی: (و او کسی است که شب و روز و خورشید و ماه را آفرید، هر یک در مداری شناورند). ابن عباس رضی الله عنهما می‌گوید: در محوری مانند محور دوک نخ ریسی می‌چرخند.

۵ – الله تعالی می‌فرماید: (يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا[۵])، یعنی: (شب را با روز می‌پوشاند که شتابان در پی آن می‌رود). در این آیه، شب را به گونه‌ای معرفی فرمود که در تعقیب روز است، و تعقیب شونده بعد از تعقیب کننده می‌آید، و برای همگان معلوم است که شب و روز تابع خورشید هستند.

۶ – الله تعالی می‌فرماید: (خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ يُكَوِّرُ اللَّيْلَ عَلَى النَّهَارِ وَيُكَوِّرُ النَّهَارَ عَلَى اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلَا هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ[۶])، یعنی: (آسمان‌ها و زمین را به حق آفرید، شب را بر روز می‌پیچاند، و روز را بر شب می‌پیچاند، و خورشید و ماه را مسخّر گردانید. هر کدام تا زمانی معین در حرکتند، آگاه باشید که و پیروزمند آمرزنده است). آنجا که می‌فرماید: (شب را بر روز می‌پیچاند)؛ یعنی همانند پیچش عمامه، آن را دایره وار می‌چرخاند و این دلیل بر آن است که چرخش روز و شب بر زمین است و اگر زمین بود که می‌چرخید، می‌گفت «زمین بر شب و روز می‌چرخید»، و آنجا که فرموده: «هر کدام تا زمانی معین در حرکتند»، که بیانگر موضوع قبل از خود است، دلیل بر این است که خورشید و ماه جریانی حسی و مکانی دارد. زیرا تسخیر متحرک همراه با حرکتش، واضح‌تر از تسخیر شیء ثابتی است که حرکتی ندارد.

۷ – الله تعالی می‌فرماید: (وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا . وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا[۷])، یعنی: (قسم به خورشید و روشنی آن ، و قسم به ماه، هنگامی که بعد از آن، بیرون آید). (تلاها) به معنی “بعد از آن می‌آید” است، و این دلیلی بر حرکت و چرخیدن آن دو به دور زمین است و اگر زمین بود که دور آنها می‌چرخید، ماه بعد از خورشید نمی‌آمد. بلکه گاهی بعد از خورشید و گاهی بعد از زمین می‌آمد، زیرا خورشید بالاتر از آن است و استدلال به این آیه، نیازمند تامل است.

۸ – الله تعالی می‌فرماید: (وَالشَّمْسُ تَجْرِي لِمُسْتَقَرٍّ لَهَا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ . وَالْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ حَتَّى عَادَ كَالْعُرْجُونِ الْقَدِيمِ . لَا الشَّمْسُ يَنْبَغِي لَهَا أَنْ تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَكُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ[۸])، یعنی: (و خورشید پیوسته به سوی قرارگاهش در حرکت است، این تقدیر الله پیروزمند و داناست. و برای ماه، منزل گاه‌هایی مقدر کرده‌ایم، تا چون شاخه‌ی کهنه‌ی خرما باز گردد. نه خورشید را سزد که به ماه رسد، و نه شب بر روز پیشی می‌گیرد، و هر یک در مدار خود شناورند). نسبت دادن حرکت به خورشید و آن را به اندازه قرار دادن، از جانب شخص قدرتمند و دارای علمی است که دلالت بر این دارد که این جریان کاملا حقیقی است، به گونه‌ای که اختلاف شب و روز و فصل‌ها بر آن مترتب می‌شوند. همچنین اندازه گیری منزل‌گاه‌های ماه دلالت بر حرکت آن در مدار مشخص خود دارد، و اگر زمین بود که می‌چرخید، اندازه گیری منزل‌گاه‌های آن از ماه بود و نه برای ماه. همچنین نفی رسیدن خورشید به ماه، و سبقت نگرفتن شب از روز، دلیل برحرکت منظمي از جانب خورشید و ماه و شب و روز است كه باهم تداخل ندارند.

۹ – رسول الله صلی الله علیه وسلم به ابوذر زمانی که خورشید غروب کرد، گفت: «آیا می‌دانی کجا می‌رود؟»، گفت: الله و رسولش داناترند. فرمود: «او می‌رود و در زیر عرش سجده می‌کند، و اجازه می‌گیرد و به او اجازه داده می‌شود، و همچنین اجازه می‌گیرد و به او اجازه داده نمی‌شود، و به او گفته می‌شود: برگرد از همانجایی که آمده‌ای؛ پس از مغربش طلوع می‌کند». متفق علیه.

آنجا که می‌فرماید: «برگرد از همانجایی که آمده‌ای؛ پس از مغربش طلوع می‌کند»، کاملا واضح است که دور زمین می‌چرخد و با چرخش آن، طلوع و غروب حاصل می‌شود.

۱۰ – احادیث زیادی که طلوع و غروب و زوال را به خورشید نسبت می‌دهند، کاملا واضح هستند که از خورشید سر می‌زنند نه از چرخش زمین به دور خورشید. البته ممکن است دلایل دیگری نیز وجود داشته باشد که الان به خاطر نمی‌آورم، اما آنچه را که بیان کردم، برای رساندن منظور، کافی است. والله الموفق.

[۱] – سوره بقره، آیه «۲۵۸».

[۲] – سوره انعام، آیه «۷۸».

[۳] – سوره کهف، آیه «۱۷».

[۴] – سوره انبیاء، آیه «۳۳».

[۵] – سوره اعراف، آیه «۵۴».

[۶][۶] – سوره زمر، آیه «۵».

[۷] – سوره شمس، آیات «۱و۲».

[۸] – سوره یس، آیات «۳۸تا۴۰».