(۳۱۸۷) حکمت بنای مساجد در اسلام

(۳۱۸۷) سوال: آیا مساجد از زمان پیامبر ﷺ تا کنون به منظور حرکت مردم به سوی آن و اجتماع در آن‌‌ها برای اقامه‌‌ی نماز و انجام دادن برخی عبادات به صورت جمعی داخل مساجد ساخته شده یا این که به منظور انتقال عبادات و نماز به خانه‌‌های مردم از طریق بلندگوها با بالاترین صدای ممکن که باعث مشغول شدن از عبادات و تسبیحاتشان در خانه‌‌هایشان می‌‌شود به خصوص زنان، سالمندان، افراد ناتوان و بیمارانی که نمی‌‌توانند به مسجد بیایند ساخته شده است؟

جواب:

بدون شک مساجد از زمان پیامبر ﷺ تا کنون به منظور نماز، تلاوت قرآن، ذکر و دیگر عباداتی که در آن مشروع است ساخته شده است و مهم‌‌ترین چیز در آن اقامه‌‌ی نماز به صورت جماعت است الله À می‌‌فرماید: {لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَىٰ مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِيهِ}[توبه: ۱۰۸](آن مسجد که از روز نخست بر پایه تقوا بنا شده شایسته‌‌تر است که در آن (به نماز) بایستی)همچنین الله À می‌‌فرماید: {وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا}[جن: ۱۸](و این که مساجد از آنِ الله است پس کسی را با الله نخوانید).
انتقال نماز از طریق بلندگوها بر مناره‌‌ها همان‌‌طور که سؤال کننده گفت باعث ایجاد مزاحمت برای مردم در خانه‌‌هایشان می‌‌شود همچنین باعث مزاحمت هنگام خواندن اذکار و تسبیحات آن‌‌ها می‌‌شود و چه بسا باعث مزاحمت برای کسانی که خواب هستند و بیمارانی که جز در این وقت نمی‌‌توانند استراحت کنند شود.
همچنین باعث اذیت و مزاحمت دیگر مساجدی که در کنار این صدا هستند شود و بسیاری از مردم که همسایه‌‌ی مساجدی هستند که در آن‌‌ها صدای اذان را از مناره بلند می‌‌کنند به من گفته‌‌اند در صورتی که صدای امامی که صدایش از طریق بلندگو پخش می‌‌شود بهتر از صدای امام خودشان باشد و تلاوت او بهتر باشد از امامی که خارج از مسجد خودشان است تبعیت نموده و امام خود را رها می‌‌کنند و هنگام تلاوتش سکوت نمی‌‌کنند.
همچنین برخی از مردم به من گفته‌‌اند که آن‌‌ها با تکبیر امام همسایه تکبیر می‌‌گویند با این تصور که این تکبیر، تکبیر امام آن‌‌ها است و این امر مشخصی نزد بسیاری از مردم است همچنین این امری است که منضبط نیست بدین معنا که امکان دارد شخص بگوید: صدای من به مسجد فلانی نمی‌‌رسد و باعث مزاحمت آن مسجد نمی‌‌شود؛ این امری منضبط نیست زیرا این صدا بر اساس جهت باد حرکت می‌‌کند و در صورتی که باد به سمت مساجد مجاور باشد صدا را می‌‌شنوند و در صورتی که در خلاف جهت آن باشد صدا را نمی‌‌شنوند و چه بسا صدای اطراف آن بسیار قوی باشد که جهت باد در هر سمتی باشد صدا شنیده شود و از پیامبر ﷺ در دو حدیث که ابن عبدالبر آن‌‌ها را تصحیح نموده وارد شده که شنیدند صحابه Æ با صدای بلند تلاوت می‌‌کنند لذا آن‌‌ها را از این کار نهی نمود و فرمود: «لا يجهر بعضكم على بعض في القراءة» : (برخی از شما نزد برخی دیگر هنگام خواندن قرآن صدایش را بلند نکند) یا فرمود: (در نماز) و در لفظ دیگری آمده: «لا يؤذين بعضكم بعضا» : (برخی از شما برخی دیگر را با خواندن با صدای بلند اذیت نکند) و شیخ الاسلام O ذکر نموده که برای انسان درست نیست که طوری صدایش را بالا ببرد که باعث مزاحمت نمازگزاران شود.
نصيح من به برادران مسلمانم این است که این عملی که باعث اذیت نزدیکانشان می‌‌شود را رها نمایند و این امری است که در این مورد از پیامبر ﷺ نص وارد شده است و آن چه در مورد آن از پیامبر ﷺ نصی وارد شود مجالی برای اجتهاد در آن وجود ندارد لذا هرگاه دانستیم که این کار باعث مزاحمت و حواس‌‌پرتی در نماز در مساجدی که اطراف آن‌‌ها است می‌‌شود این مورد در آن چه پیامبر ﷺ از آن نهی نموده وارد می‌‌شود و مصالحی که برخی اوقات حاصل می‌‌شود یا برخی تصور می‌‌کنند که حاصل می‌‌شود در مقابل مفاسدی که حاصل می‌‌شود به حساب نمی‌‌آید برخی از مردم می‌‌گویند: اگر نماز از طریق مناره‌‌ها پخش شود چه بسا زنان در خانه‌‌ها به آن گوش دهند و از تلاوت قاری بهره‌‌مند شوند لذا می‌‌گوییم: این مصلحت در مقابل مفاسد دیگر به حساب نمی‌‌آید زیرا برخی از مردم دوست ندارند به این صدایی که همان‌‌طور که سؤال کننده گفت باعث مشغول شدنش از اذکار و تلاوتش می‌‌شود گوش دهند برخی از مزدم نیز به خاطر این که در اثر بیماری یا استرس طول شب را بیدار بودند نیاز به خواب دارند لذا بعد از خواندن نماز صبح می‌‌خوابند چون نمی‌‌توانند برای نماز به مسجد بروند اما این صدا باعث مزاحمت او شده و او را از خواب بیدار می‌‌کند لذا این مفسده است.
همچنین مشاهده نموده‌‌‌‌‌‌‌‌ایم بسیاری از مردم هنگامی که به مسجد می‌‌روند و می‌‌شنوند که امام در آخر تلاوت است سرعت خود را بیشتر می‌‌کنند تا این که رکوع را همراه امام درک کنند و این واقع شدن در نهی رسول الله ﷺ است.
در هر صورت مصلحت این است که انسان از آن چه از رسول الله ﷺ وارد شده تبعیت کند آن چه بدان امر شده را انجام دهد و از آن چه نهی شده بپرهیزد و چون از رسول الله ﷺ ثابت است که نهی نموده نمازگزاران برخی برای برخی دیگر با تلاوت با صدای بلند ایجاد مزاحمت کنند این مسأله با این نهی پایان می‌‌یابد و عقول با وجود نص هرگز نیم‌‌توانند چیزی را تحسین کنند.
بنابراین نصیحت من به برادرانم این است که این کار را رها نموده و اگر حاجت یا ضرورتی برای استعمال بلندگو در داخل مسجد باشد آن را در داخل مسجد استفاده کنند مانند زمانی که مسجد بزرگ باشد و زنان در مسجد نماز می‌‌خوانند و جز با بلندگو نمی‌‌شنوند یا روز جمعه باشد که از آن استفاده کنید و مادامی که نیازی به استفاده از آن حتی داخل مسجد نباشد شایسته نیست از آن استفاده شود زیرا این باعث می‌‌شود مردم به بلندگو عادت کنند و خشوع برای آن‌‌ها جز هنگام استفاده از بلندگو حاصل نمی‌‌شود همچنین چون در این کار تلف کردن مال با مصرف برق است و امیدوارم کسی بر ما انتقاد وارد نکند و بگوید: مصرف برق آن بسیار کم است و چقدر برق وجود دارد که بدون هیچ فایده‌‌ای مصرف می‌‌شود که می‌‌گوییم: این به نسبت یک مسجد است اما اگر فرض شود در یک کشور صدها مسجد باشد و از این بلندگوها استفاده شود در خلال پنج نماز در شبانه روز چند کیلوات برق مصرف می‌‌شود؟
در هر صورت مهم‌‌ترین چیز برای من در این مسأله این است که بالا بردن صدا از طریق مناره‌‌ها به خصوص در نماز جهری شبانه با وجود نزدیک بودن مساجد باعث آزار و اذیت نمازگزاران می‌‌شود و چه بسا باعث اذیت کسانی که خانه‌‌‌‌هایشان به مسجد نزدیک است شود هر چند که در آن برای برخی از کسانی که در خانه‌‌ها هستند مصلحت دارد اما از جهتی دیگر باعث اذیت برخی دیگر از خانه‌‌ها می‌‌شود و قاعده‌‌ی شرعی نزد اهل علم این است که در صورت مساوی بودن مصلحت و مفسدت، دفع مفاسد مقدم بر جلب نمودن مصالح است.

تعداد بازدید: 1

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: هل وُجِدَتْ وأُسسَتِ الجوامع والمساجد منذ عصر الرسول الكريم وحتى الآن لغرض انتقال الناس إليها والتجمع فيها لقيام الصلاة وأداء بعض العبادات بصورة جماعية داخل المساجد، أم وجدت وأسست لغرض نقل العبادات والصلوات جاهزة إلى بيوت الناس عبر مكبرات الصوت وبأعلى درجة ممكنة، وشَل عبادات الناس وتسبيحاتهم في بيوتهم، وخاصة النساء والشيوخ والعجزة والمرضى الذين لا يستطيعون الذهاب إلى الجامع؟

فأجاب -رحمه الله تعالى -: لا شك أن المساجد بنيت منذ عهد الرسول صلى الله عليه وسلم وإلى يومنا هذا للصلاة وقراءة القرآن، والذكر وغير ذلك من الطاعات التي تشرع فيها، وأهم شيء إقامة الصلاة فيها جماعة، قال الله تعالى: ﴿ لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَىٰ مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِيهِ ﴾ [التوبة: ١٠٨]، وقال الله تعالى: ﴿ وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا ﴾ [الجن: ۱۸].

وأما نقل الصلاة عبر مكبرات الصوت من علي رؤوس المنائر فإنه -كما قال السائل- فيه تشويش على الناس في بيوتهم، وشلّ لأذكارهم وتسبيحاتهم الخاصة، وربما يكون فيه إزعاج لبعض النوم والمرضى الذين لم يجدوا راحة إلا في ذلك الوقت.

وإنه أيضًا إيذاء للمساجد الأخرى التي بجوار هذا الصوت وتشويش عليهم، وقد حدثني كثير من الناس الذين كانوا بجوار المساجد التي ترفع الأذان من على المنائر أنه إذا كان صوت الإمام في المسجد الذي نقلت صلاته عبر هذه المكبرات أحسن من صوت إمامهم وقراءته أحسن من قراءة إمامهم، أنهم يتابعون ذلك الإمام الذي خارج مسجدهم ويَدَعُونَ إمامهم ولا ينصتون لقراءة الإمام.

وحدثني أيضًا بعض الناس أنهم يُكَبِّرُون بتكبير إمام المسجد المجاور، ظنا منهم أن هذا التكبير تكبير إمامهم، وهذا أمر معلوم عند كثير من الناس، وهو أيضًا أمر لا ينضبط، بمعنى أنه قد يقول قائل : إن صوتي لا يبلغ المسجد الفلاني ولا يشوش على أهله فإن هذا أمر لا ينضبط؛ لأن هذا خاضع لاتجاه الرياح، فإذا كانت الرياح مُتَّجِةٌ إلى المساجد المجاورة سمعوا الصوت، وإذا كانت متجهة إلى خلافها لم يسمعوا الصوت، وربما يكون الصوت قويا جدا حوله على أي حال كان اتجاه الرياح، وقد ثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم في حديثين صححهما ابن عبد البر أنه سمع الصحابة رضي الله عنهم يقرؤون ويجهرون، فنهاهم عن ذلك وقال: «لا يجهر بعضكم على بعض في القراءة»، أو قال: «في الصلاة»، وفي لفظ آخر: «لا يُؤْذِيَنَّ بعضكم بعضا»، وذكر شيخ الإسلام رحمه الله أنه ليس للإنسان أن يَجْهَرَ جَهْرًا يُشَوِّشُ على المصلين.

وإن نصيحتي لإخواني المسلمين أن يَدَعُوا هذا العمل الذي يشوشون به على من بقربهم ويؤذونهم، وهذا أمر قد جاء به النص عن النبي صلى الله عليه وسلم، وما جاء به النص عن رسول الله الله فإنه لا مجال للاجتهاد فيه، فإذا علمنا أن في ذلك تشويشا على من حولهم من المساجد وتخبطهم في صلاتهم فإن هذا داخل فيما نهى عنه الرسول صلى الله عليه وسلم، والمصالح التي قد تحصل -أو قد يتوهم بعض الناس حصولها – هي مغمورة جدًا في المفاسد التي تترتب على ذلك، فإن من الناس من يقول: إن بقاء الصلاة من على المنائر قد يستمع إليه بعض النساء في البيوت، وينتفعن بقراءة القارئ. فنقول: إن هذه المصلحة مغمورة في جانب المفاسد الأخرى؛ لأن من الناس من لا يرغب أن يسمع هذا الصوت الذي يشغله كما قال السائل عن أذكاره الخاصة وقراءته الخاصة، ومن الناس من يكون محتاجا للنوم لكونه سهر طول الليل لمرض أو قلق، ثم ينام بعد أن يصلي الفجر لكونه لا يستطيع الخروج للصلاة في المساجد، ثم يأتي هذا الصوت الذي يُزْعِجُهُ ويُنَبِّهه من النوم، فهذه مفسدة.

ثم إننا رأينا وشاهدنا كثيرًا من الناس إذا أقبل على المسجد وسمع الإمام في آخر القراءة ذهب يسعى ويشتد سعيًا، أي: يركض ليدرك الركوع مع الإمام، وهذا وقوع فيما نهى عنه الرسول صلى الله عليه وسلم.

على كل حال المصلحة كُل المصلحة أن يتبع الإنسان ما جاء عن رسول الله صلى الله عليه وسلم فعلا للمأمور وتركا للمنهي، وإذا كان قد ثبت عن النبي – عليه الصلاة والسلام- أنه نهى أن يشوش المصلون بعضهم على بعض برفع أصواتهم في القراءة، فهذا هو الفيصل في هذه المسألة، ولا تحسين للعقول بعد وجود النص أبدا.

فنصيحتي لإخواني أن يَدَعُوا هذا، وإذا دعت الحاجة أو الضرورة إلى استعمال المكبر في داخل المسجد، فليستعملوه في داخل المسجد كما لو كان المسجد كبيرا وفيه نساء لا يسمعن إلا بذلك، أو كان ذلك في. الجمعة يوم فليستعملوه، وإذا لم تدعُ الحاجة إليه حتى في داخل المساجد فلا ينبغي استعماله أيضًا؛ لأن ذلك يؤدي إلى أن يعتاد الإنسان على هذا المكبر، فلا يخشع إلا إذا استعمله، ولأن في هذا إضاعة المال بصرف الكهرباء، وأرجو أن لا ينتقدنا أحد في هذه النقطة فيقول: إن صرف الكهرباء هذا قليل جدا، وما أكثر الكهرباء التي تُصْرَفُ في غير فائدة. فنقول: إنها أمر يسير بالنسبة إلى واحد، لكن إذا قدر أن في البلد مئات من المساجد، واستعملت هذه المكبرات، فكم تستهلك من الكيلوات في خلال الخمس الصلوات في كل يوم وليلة؟.

على كل حال أهم شيء عندي في هذه المسألة أن في رفع الصوت من على المنائر – لاسيما في الصلاة الجهرية الليلية مع تقارب المساجد – إيذاء للمصلين بعضهم بعضًا، وقد يكون فيها أيضًا إيذاء لمن كان حول المساجد من البيوت وإن كان فيه مصلحة لبعض ساكني البيوت، لكن قد يكون فيه مضرة أيضًا وإيذاء لبعض ساكني البيوت والقاعدة الشرعية عند أهل العلم أن دفع المفاسد أولى من جلب المصالح عند التساوي.