(۴۸۲۸) سوال: دو پسر دارم که یکی از آنها در مدرسه درس میخواند و دومی کوچک است، به اولی پول خرج روزانهاش را میدهم تا در مدرسه صبحانه بخورد. آیا باید معادل آن را به فرزند کوچکتر بدهم تا عدل برقرار شود؟
جواب:
عدالت در بین فرزندان در بذل مال و اموال واجب است. در حدیثی از نعمان بن بشیر آمده است که روزی پدرش ملکی به او بخشید. مادرش گفت من راضی نخواهم شد الا مگر اینکه پیامبر خدا ﷺ بر این کار شهادت دهد. پس نعمان رفت تا پیامبر را بر این کار شاهد بگیرد. پیامبرﷺ از او پرسید: آیا این کار را برای تمامی فرزاندان دیگرش نیز انجام داده است؟. گفت: خیر. پس پیامبرﷺ فرمود: “إتقوا الله، واعدلوا بین أولادکم” “تقوای خدا را پیشه کنید و میان فرزندانتان عدالت برقرار نمایید” و بشیر رضی الله عنه مالی را که به نعمان داده بود از او پس گرفت. این حدیث به وضوح به ضرورت برقراری عدالت بین فرزندان در بذل مال و اموال از جانب پدر دلالت دارد. اما این عدالت در بین فرزندان به دو گونه اجرا میگردد: یا اینکه آنچه را به ناحق و زیاده از استحقاق به یکی از فرزندان داده شده از او باز پس بگیریم و یا اینکه مشابه آن را به فرزندان دیگر نیز بدهیم. اما تبعیض چیست؟ تبعیض یعنی در جایی که باید بین فرزندان مساوات برقرار شود بین آنها تبعیض برقرار گردد و نه اینکه به هر فرزند به اندازه مقدار احتیاجش بدهی. زیرا ممکن است فرزندی نسبت به فرزند دیگر نیاز به پول بیشتری داشته باشد و تفاوت در برآورده کردن نیازهای گوناگون فرزندان تبعیض و ستم محسوب نمیشود.
بنابراین در پاسخ این سوال میگوییم که پول بیشتری که به فرزند دانش آموزت میدهی تبعیض محسوب نمیشود و لازم نیست معادل آن را به فرزند کوچکترت نیز پرداخت کنی. نه تنها لازم نیست بلکه جایز هم نیست زیرا اگر این کار را انجام دهد چیزی مضاف بر نیاز او برایش خریداری کرده است و مرتکب جور و ستم شده است. علاوه بر این اگر یکی از فرزندان را راهی خانه بخت کردیم لازم نیست معادل هزینه آن را به فرزندان دیگر بپردازیم.
گاهی دیده شده که برخی مردم کار اشتباهی انجام میدهند و گمان میکنند که کار صوابی انجام دادهاند. این کار بدین شرح است که با داشتن فرزندان بزرگ و کوچک، وقتی برای فرزند بزرگتر مراسم عروسی برپا میکنند وصیت میکنند که پس ازمرگشان از ما ترک قسمتی معادل همان هزینه برای ازدواج فرزندان کوچک اختصاص داده شود که این کار کاملا ناجایز است و و الله سبحان در این باره فرمودهاند:{ يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُمْ ۖ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ}{حکم خدا در حق فرزندان شما این است که پسر دو برابر دختر ارث برد}(نساء: ١١) و همچنین پیامبر اکرم نیز فرمودهاند: :” إن الله قد أعطی کل ذي حق حقه، فلا وصیة لوارث” “الله به هر ذی حقی حقش را داده است و هیچ وارثی حق وصیت کردن ندارد”
پس جایز نیست پدر برای فرزندان کوچکش که به سن ازدواج نرسیدهاند چیزی از مالش نظیر آنچه برای فرزندان بزرگترش خرج کرده وصیت کند. بلکه باید صبر کند تا این کودکان به سن نکاح برسند سپس آنها را به خانه بخت بفرستد و در این حالت است که عدالت برقرار میشود. مثالهای زیادی برای این امر وجود دارند. مثلا اگر برای فرزندان بزرگتر لباس خریدیم، ممکن است لباس آنها اندکی از لباس فرزندان کوچکتر گرانتر باشد، آیا در این حالت باید مابه التفاوت قیمت لباسها را به فرزندان کوچکتر بدهیم؟ قطعا خیر! بلکه باید به هر کس به اندازه احتیاجش پول داد.
خلاصه کلام اینکه عدل بین اولاد عبارت است از اینکه به هر فرزندی به اندازه احتیاجش اعطا شود و اگر به فرزندی بیش از مقداری که باید، داده شد باید از او پس گرفته شود یا اینکه به دیگران نیز به همان میزان و به مساوات مال و اموال اعطا گردد.