(۴۵۸۳) حکم فروش گندم یا جو با دو برابر قیمت به صورت یک ساله

(۴۵۸۳) سوال: حکم فروش گندم یا جو با دو برابر قیمت به صورت یک ساله چیست؟ با علم به اینکه که اگر برای مثال امسال قیمت آن ده باشد، پس از یک سال بیست است. آیا اینگونه معامله ربا محسوب میگردد یا نه؟ جزاکم الله خیرا.

جواب:

شکی در این نیست که ربا از گناهان کبیره است. و همچنان که شیخ الاسلام ابن تیمیه میفرماید: خداوند چنان مجازاتی برای آن تعیین کرده که برای هیچ یک دیگر از معاصی کفری، چنین چیزی تعیین نشده است. “يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ(البقره ٢٧٨)”ای کسانی که ایمان آورده اید! از خدا بترسید و آنچه از ( مطالبات) ربا باقی مانده است رها کنید؛ اگر مؤمن هستید. (البقره ٢٧٨)” “فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ ۖ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ(البقره ٢٧٩)”پس اگر ( چنین) نکردید، یقین داشته باشید که خدا و رسولش با شما جنگ خواهند کرد. و اگر توبه کردید اصل سرمایه هایتان از آن شماست، نه ستم می کنید و نه بر شما ستم وارد می شود. (البقره ٢٧٩)” و خداوند تعالی فرموده است: ” وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ(٢٧٥)” “کسانی که ربا می خورند(روز قیامت از گور) بر نمی خیزند؛ مگر مانند بر خاستن کسی که بر اثرتماس شیطان دیوانه شده (و نمی تواند تعادل خود را حفظ کند) این بدان سبب است که آنان گفتند: « همانا داد و ستد هم مثل ربا است» و در حالی که خدا داد و ستد را حلال کرده و ربا را حرام نموده است. پس همانا هر کس که از (جانب) پروردگارش پندی به او برسد، آنگاه (از ربا خواری) باز ایستاد، آنچه گذشته (و قبل از نزول حکم دریافت کرده است) از آن اوست. و کارش به خدا واگذار می شود، و کسی که (به ربا خواری) باز گردد، آنان اهل آتشند و در آن جاویدان خواهند بود.(البقره ٢٧٥). ” يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثيمٍ(٢٧٦)” ” خداوند ربا را نابود می کند و صدقات را افزایش (و برکت) می دهد.و خداوند هیچ ( انسان) ناسپاس گنهکاری را دوست نمی دارد.(البقره ٢٧٦)” و همچنین میفرماید: ” يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا الرِّبَا أَضْعَافًا مُضَاعَفَةً ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (آل عمران ١٣٠)” ” ای کسانی که ایمان آورده اید! ربا را چند برابر نخوريد، و از خدا بترسید تا رستگار شوید. (آل عمران ١٣٠)” “وَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ (آل عمران ١٣١)” “و از آتشی که برای کافران آماده شده است بترسید. (آل عمران ١٣١)”

و رسول خدا رباخوار و ربادهنده و کاتب و شاهد آن را لعنت کرده و فرموده است که آنها همه یکسان هستند. و اما باید بدانیم که ربا در چیست؟ ربا در شش نوع است که نبی خدا آنها را مشخص نمودهاند: “الذهب بالذهب، والفضة بالفضة، والبُر بالبُر، والشعير بالشعير، والتمر بالتمر، والملح بالملح، مثلًا بمثل، سواء بسواء، يدًا بيد، فإذا اختلفت هذه الأصناف فبيعوا كيف شئتم إذا كان يدًا بيد”. “طلا را در برابر طلا، نقره را در برابر نقره، گندم را در برابر گندم، جو را در برابر جو، خرما را در برابر خرما و نمک را در برابر نمک، مثل هم به طور مساوی و دست به دست بفروشید. اما اگر نوع آنها با هم تفاوت داشت (مثلا طلا را در برابر نقره خواستید بفروشید) هر گونه که فروختید اشکالی ندارد؛ به شرط اینکه دست به دست باشد.”

پس اینها انواع ششگانه ربا هستند. اگر چیزی را با خودش معامله کردی باید این دو شرط ذیل را رعایت کنی:

تساوی و تقابض قبل از اتمام معامله. پس باید حتما در وزن مساوی باشند و در همان زمان معامله دو طرف مطالبات خود را بدون تاخیر دریافت کنند. اگر گندم را هم با گندم معامله کردی باز این شروط لازم هستند. برای جو و خرما و نمک هم همین شروط برقرار و ضروری میباشند.

اما اگر جنسی را در ازای جنس دیگری فروختی (مثلا گندم در ازای جو)، در این موارد تفاوت در وزن بلااشکال است اما باز شرط تقابض واجب میباشد. پس اگر یک صاع گندم را به دو صاع جو فروختی، جایز است. اما تقابض قبل از اتمام معامله واجب است همانگونه که پیامبر فرمودهاند: ” فإذا اختلفت هذه الأصناف فبيعوا كيف شئتم إذا كان يدًا بيد” ” اما اگر نوع آنها با هم تفاوت داشت (مثلا طلا را در برابر نقره خواستید بفروشید) هر گونه که فروختید اشکالی ندارد؛ به شرط اینکه دست به دست باشد.”

و اگر طلا را به ازای مقدار (از لحاظ وزنی) بیشتری نقره فروختی، اشکالی ندارد. اگر هزار گرم طلا را به ازای ده هزار گرم نقره فروختی، اشکالی ندارد. مشروط به اینکه شرط تقابض رعایت شود. به غیر از این انواع ششگانه هر چیزی که شبیه اینها باشد هم در آنها ربایی نیست. مانند ذرت که شبیه جو یا گندم است و انگور که مانند خرما است و… منظور از انگور حالت کشمشی آن است، زیرا قبل از کشمش شدن، میوه محسوب میشود. از پیامبر نقل شده است که وی وقتی به مدینه وارد شد، کار صحابه در پیش خرید یک ساله و دو ساله میوهها را تایید کرد و فرمود: “من أسلف في شيءٍ ففي كيل معلوم ووزن معلوم إلى أجل معلوم“. “هر کس چیزی را پیش خرید کرد باید در کیل معلوم، وزن معلوم و زمان معلوم انجام گیرد.”

و پیش خرید آن است که پول، پیش از خرید پرداخت میگردد. مانند اینکه به کشاور هزار ریال بدهی برای دو تن خرما برای یک سال بعد. و با توجه به این امر جواب سوال مشخص میگردد: هیچ اشکالی وجود ندارد در این که کسی گندم را برای سال بعد پیش فروش کند، همانگونه که اصحاب در زمان رسول الله این کار را میکردند و حضرت ایشان را تایید مینمود.

تعداد بازدید: 7

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: ما حُكْمُ بيع القمح، أو الشعير بضعف ثمنها إلى مدة سنة، مع العلم بأن سعرها الآن مثلا عشَرة، وبعد سنة عشرين، هل يُعتبر ذلك ربا أم لا، وجزاكم الله خيرا؟

فأجاب – رحمه الله تعالى-: لا ريب أن الرّبا من كبائر الذنوب، وأن الله توعد على فعله وعيدا لم يكن مثله في شيء من المعاصي التي هي كفر، كما قال ذلك شيخ الإسلام ابن تيمية رحمه الله فقد قال الله -تعالى- في المرابين: ﴿ يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبوا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ فَإِن لَّمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِن تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ ﴾ [البقرة: ۲۷۸-۲۷۹] وقال – تعالى -: ﴿ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الربوا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِى يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَيِّنُ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَوَأْ وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبوا ﴾ [البقرة: ٢٧٥]: ﴿ فَمَن جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَبِكَ أَصْحَبُ النَّارِ هُمْ فيها خلدون (۳) يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبوا وَيُرْيِي الصَّدَقَتِ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ ﴾[البقرة: ٢٧٥-٢٧٦] وقال – تعالى -: ﴿ يَأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا الربوا أَضْعَفًا مُّضَعَفَةٌ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ * وَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي أُعِدَّتْ لِلْكَفِرِينَ * وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ﴾ [آل عمران: ١٣٠ -132].

وثبت عن النبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم أنه لَعَنَ آكِلَ الرِّبَا وَمُؤْكِلَهُ وَكَاتِبَهُ وَشَاهِدَيْهِ، وَقَالَ: «هُمْ سَوَاءٌ». ولكن يجب أن نعلم في أي شيء يكون الربا، يكون الربا في ستة أصناف، بينها النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- في قوله: «الذَّهَبُ بِالذَّهَبِ وَالْفِضَّةُ بِالْفِضَّةِ، وَالْبُرُّ بِالْبُرُ، وَالشَّعِيرُ بِالشَّعِيرِ، وَالتَّمْرُ بِالتَّمْرِ، وَالْمِلْحُ بِالْمِلْحِ، مِثْلَا بِمِثْلٍ، سَوَاءً بِسَوَاءٍ، يَدًا بِيَدِ، فَإِذَا اخْتَلَفَتْ هَذِهِ الْأَصْنَافُ، فَبِيعُوا كَيْفَ شِئْتُمْ، إِذَا كَانَ يَدًا بِيَدِ».

فهذه الأصناف الستة، إذا بغت شيئا بجنسه، فلا بد فيه من أمرين: التساوي والتقابض قبل التفرق، ومثال ذلك أن تبيع ذَهَبًا بِذَهَب، فلا بد من أن يتساويا في الوزن والقبض قبل التفرق بعت فضة بفضة كذلك، لا بد أن يتساويا في الوزن، وأن يكون التقابض قبل التفرق، بعت بُرا بِبُر، وكذلك يجب التقابض قبل التفرق، ويجب التساوي في المكيال، وكذلك الشعير، وكذلك التمر، وكذلك الملح.

أما إذا بعت جنسا بآخر، كما لو بعت بُرا بشعير، فلا بأس من التَّفَاضُل، أي لا بأس أن يزيد أحدهما على الآخر، ولكن لا بد من التقابض، فإذا بعت صاعا من البر، بصاعين من الشعير، فهو جائز، لكن لا بد من التقابض قبل التفرق لقول النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم-: «فَإِذَا اخْتَلَفَتْ هَذِهِ الْأَصْنَافُ، فَبِيعُوا كَيْفَ شِئْتُمْ، إِذَا كَانَ يَدًا بِيَدِ».

وإذا بعت ذهبا بفضة مُتَفَاضِلا ، فلا بأس، وكذلك لو بعت ألف جرام من الذهب، بعشرة آلاف جرام من الفضة، فلا بأس، بشرط التقابض قبل التفرق، وما عدا هذه الأصناف الستة، فإنه لا ربا فيه أصلا، إلا ما كان مثلها كالذرة التي تشابه الشعير، أو البر والعنب الذي يشابه التمر، وما أشبه ذلك، والمراد بالعنب إذا كان زبيبا، لأنه قبل ذلك يُلحق بالفاكهة، ولقد ثبت عن النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم – أنه أقر الصحابة حينما قدم المدينة وهم يُسْلِفُون في الثمار السَّنَة والسنتين، فقال: «مَنْ أَسْلَفَ فِي شَيْءٍ، فَفِي كَيْلٍ مَعْلُومٍ، وَوَزْنِ مَعْلُومٍ، إِلَى أَجَلٍ مَعْلُومٍ».

والإسلاف أن يُقدَّم الثمنُ ، ويُؤخَّر المبيعُ، مثل أن تعطي الفلاح ألف ريال، بألفي كيلو من التمر، بعد سنة، وبناء على ذلك يتبين الجواب على هذا السؤال، وهو أنه لا حرج على الإنسان أن يبيع بُرا مؤجلا إلى سَنَة بدراهم نقدا، كما كان الصحابة يفعلون ذلك في عهد الرسول صلى الله عليه وسلم وأقرهم عليه.